Η περιπέτεια, η «εις το εναντίον των πραττομένων μεταβολή»[1], όπως ορίζεται από τον Αριστοτέλη, έχει έντονη παρουσία στη λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους. Αρκεί μια ματιά στους τίτλους και στα οπισθόφυλλα των βιβλίων για να διαπιστώσουμε ότι κατακλύζονται από τη λέξη «περιπέτεια», γεγονός που συχνά δημιουργεί παρανοήσεις, καθώς πολλά από αυτά ανήκουν σε άλλο είδος. Φυσικά, η προβολή του στοιχείου της περιπέτειας δεν είναι τυχαία. Συνδυάζεται με τις προτιμήσεις των παιδιών για ήρωες, δύσκολες αποστολές, κατορθώματα και ταξίδια σε μέρη μακρινά. Κι αυτό γιατί το παιδί της σχολικής ηλικίας είναι ο αναγνώστης που μέσα από την ταύτισή του με τον πλασματικό ήρωα ή ηρωίδα προσπαθεί να αποσαφηνίσει τους τρόπους με τους οποίους συμπεριφέρονται οι άνθρωποι, να ελέγξει έναν ανοργάνωτο κόσμο που είναι ο δικός του κόσμος, να απαλλαχθεί από την κηδεμονία των μεγάλων και να γίνει ανεξάρτητο[2].
Ο στόχος μας είναι αρχικά να αναφερθούμε στα στοιχεία που ορίζουν το περιπετειώδες αφήγημα και το ξεχωρίζουν από «συγγενικά» του είδη και να προβούμε στη διάκριση των θεματικών του τύπων με αναφορές σε εκπροσώπους και έργα της σύγχρονης ελληνικής παραγωγής. Εν συνεχεία, κείμενα που αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα, θα εξεταστούν και θα σχολιαστούν ως προς ορισμένους δείκτες λογοτεχνικότητας, όπως οι χαρακτήρες, οι αφηγηματικές τεχνικές, το είδος της πλοκής και της δράσης, ώστε να δούμε, τελικά, αν και σε ποιο βαθμό ισχύει ο χαρακτηρισμός που συχνά αποδίδεται στο περιπετειώδες αφήγημα ως «εύκολο» ανάγνωσμα το οποίο απλώς προσφέρει μια φυγή από την πραγματικότητα.
Τα περιπετειώδη αφηγήματα, λοιπόν, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είναι μυθιστορήματα, θεωρούνται από πολλούς φορμουλαϊκού τύπου[3] (formulaic fiction[4], literary formula[5]), δηλαδή έργα βασισμένα σε μια «συνταγή», λόγω της τυποποιημένης δομής τους, της πανομοιότυπης πλοκής τους και των στερεότυπων χαρακτήρων τους, γεγονός που δείχνει και τη στενή τους σχέση με τις παραδοσιακές λαϊκές ιστορίες και τα παραμύθια[6]. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει ομοφωνία των μελετητών ως προς την κατηγοριοποίησή τους και τις υποδιαιρέσεις τους. Έτσι, η M.Nikolajeva θεωρεί το περιπετειώδες μυθιστόρημα ως την πιο δημοφιλή στα παιδιά μορφή μυθοπλασίας φορμουλαϊκού τύπου και αναφέρει ως υποκατηγορίες του τα μυθιστορήματα μυστηρίου, τρόμου, αναζήτησης θησαυρού, πειρατικές ιστορίες και Ροβινσωνιάδες, συμπληρώνοντας όμως ότι περιπετειώδεις μπορεί να είναι και ιστορίες με ζώα, τις οποίες τις έχει ως ξεχωριστό είδος[7]. Η R. Lukens[8] στην ευρύτερη κατηγορία του ρεαλισμού εντάσσει τις ιστορίες με ζώα, τα μυθιστορήματα μυστηρίου και τα μυθιστορήματα φορμουλαϊκού τύπου. Και η N. A. Anderson[9] εντάσσει το περιπετειώδες μυθιστόρημα στο είδος του σύγχρονου ρεαλιστικού μυθιστορήματος, ενώ, παρόμοια, ο B. Δ. Αναγνωστόπουλος το χαρακτηρίζει ως υποκατηγορία του σύγχρονου μυθιστορήματος[10]. Σύμφωνα πάλι με το Ερευνητικό Πρόγραμμα ΕΠΕΤ-2 για τη Μελέτη, Διδασκαλία και Ανάδειξη της Ελληνικής Παιδικής Λογοτεχνίας παράλληλα με την κατηγορία του περιπετειώδους αφηγήματος υπάρχει και αυτή του κοινωνικού-περιπετειώδους[11]. Τέλος, η D. Escarpit[12] διακρίνει τις υποκατηγορίες του ψευδο-αστυνομικού, της βιωμένης περιπέτειας και του μυθιστορήματος προδιάθεσης, ενώ η M. Κανατσούλη[13] αναφέρεται σε δύο κλάδους του περιπετειώδους μυθιστορήματος: μυθιστορήματα που εστιάζονται σε περιπέτειες σε μέρη άγνωστα και σε εξερευνήσεις και μυθιστορήματα με αστυνομική πλοκή.
Ορίζοντας το περιπετειώδες αφήγημα θα λέγαμε πώς δεν είναι απλώς ένα αφήγημα στο οποίο υπάρχουν και περιπέτειες, αλλά μια αφήγηση που ο πρώτος της στόχος είναι να διηγηθεί περιπέτειες και που δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο με αυτές[14]. Είναι, δηλαδή, ένα αφήγημα πλήρες περιπετειών, απροόπτων ή απροσδόκητων συμβάντων που συνεπάγονται κινδύνους ή ταλαιπωρίες και προκαλεί ενδιαφέρον σε όλες τις ηλικίες των ανθρώπων[15].
Βασικό στοιχείο του είναι η δράση και η έντονη αγωνία του αναγνώστη να μάθει τι γίνεται στη συνέχεια, πράγμα που επιτυγχάνεται με ανατροπές στην πλοκή και συγκρούσεις του ήρωα[16]. Η ιστορία εστιάζεται συνήθως σε μια αποστολή που αναλαμβάνει ο ήρωας και τα εμπόδια που πρέπει να αντιμετωπίσει ως την αποπεράτωσή της. Ο ρυθμός είναι γρήγορος και ο χρόνος, πραγματικός και αφηγηματικός, σύντομος, αφού αφενός ο ήρωας πρέπει να ολοκληρώσει την αποστολή του μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά περιθώρια, τα οποία όσο στενεύουν, τόσο επιτείνουν την αγωνία του αναγνώστη και αφετέρου αποφεύγονται μακροσκελείς περιγραφές και αναλύσεις[17]. Συνήθως έχουμε ικανοποιητικό τέλος που οφείλεται στον ανθρώπινο παράγοντα, στον ήρωα και τις ικανότητές του. Χαρακτηριστικό στοιχείο του είδους είναι ο συνδυασμός του εξαιρετικού και του πιθανού, ώστε τα γεγονότα να ξεφεύγουν μεν από τη ρουτίνα της καθημερινότητας, αλλά να γίνονται πιστευτά[18]. Οι χαρακτήρες συχνά είναι επίπεδοι και στατικοί, βασισμένοι σε στερεότυπα, κυρίως οι κακοί, κάτι αναμενόμενο, αφού το περιπετειώδες αφήγημα θεωρείται ως α-ψυχολογικό, σύμφωνα με την ορολογία του Τ. Todorov[19], αφήγημα δηλαδή που το βάρος πέφτει στην πλοκή και οι χαρακτήρες υπηρετούν τη δράση, η οποία είναι από μόνη της σημαντική. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι χωρίς να παραμελείται η δράση στα μοντέρνα περιπετειώδη αφηγήματα επιζητείται μια ισορροπία μεταξύ της «εξωτερικής» περιπέτειας και της «εσωτερικής» ψυχολογικής εξερεύνησης[20]. Η παρουσίαση του ήρωα γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτυγχάνει τους στόχους του με την εξυπνάδα, την εφευρετικότητα και τις ικανότητές του[21], αλλά ταυτόχρονα και με όλα τα ελαττώματα ή μειονεκτήματα που συνεπάγεται η ηλικία του, ώστε να είναι αληθοφανής.
Σημαντικό ρόλο παίζει και το σκηνικό, καθώς οι περιπέτειες συχνά συμβαίνουν σε μέρη μακρινά, παράξενα ή έξω από το συνηθισμένο μας περιβάλλον, πράγμα που υπογραμμίζει την αίσθηση του κινδύνου και των δυσκολιών που προκύπτουν.
Θα πρέπει να τονιστεί πως το περιπετειώδες αφήγημα κινείται σε ρεαλιστικά πλαίσια χωρίς μαγικά, φαντασιακά ή ονειρικά στοιχεία που υπερβαίνουν την πραγματικότητα[22] και αυτό ακριβώς το διαφοροποιεί από το φανταστικό αφήγημα. Επίσης προκειμένου να αποφανθούμε αν ένα έργο είναι ιστορικό ή περιπετειώδες, μια και συχνά η περιπέτεια εκτυλίσσεται σε περασμένα χρόνια, πρέπει να εξετάσουμε αν η περιγραφή του παρελθόντος αποτελεί το πλαίσιο ή το στόχο του μυθιστορήματος[23]. Το ίδιο κριτήριο, τι δηλαδή αποτελεί στόχο και τι μέσο, καθορίζει και αν ένα έργο είναι περιπετειώδες ή ταξιδιωτικό. Στο ταξιδιωτικό στόχος είναι η περιγραφή του τόπου και εκεί δίνεται η έμφαση, ενώ στο περιπετειώδες αυτή η περιγραφή εξυπηρετεί την ανάδειξη των δυσκολιών που αντιμετωπίζει ο ήρωας και την αύξηση της αγωνίας[24].
Όσο για τους θεματικούς τύπους του περιπετειώδους αφηγήματος υπάρχει μεγάλη ποικιλία, τόσο στην παγκόσμια όσο και στην ελληνική παραγωγή. Αρχικά είχαμε τις Ροβινσωνιάδες, ιστορίες που ο πυρήνας τους ήταν ένα ναυάγιο και η προσπάθεια των ναυαγών για επιβίωση σε ένα νησί μακριά από τον πολιτισμό όπου προσπαθούσαν να επαναδημιουργήσουν τον κόσμο που είχαν χάσει. Στην ελληνική λογοτεχνική παραγωγή είχαμε την εμφάνιση των Ροβινσωνιάδων ήδη από το 19ο αιώνα[25] με πιο πρόσφατο το μυθιστόρημα της Γ. Καζαντζάκη Οι τρεις φίλοι. Ουσιαστικά, όμως, πλέον το θέμα της Ροβινσωνιάδας έχει αντικατασταθεί από τις ιστορίες επιβίωσης (survival stories)[26], που έχουν έντονη παρουσία στην ξενόγλωσση εργογραφία, όχι όμως και στην ελληνική λογοτεχνική παραγωγή. Πυρήνας τους είναι, όπως και στις Ροβινσωνιάδες, η προσπάθεια του ατόμου να διατηρηθεί στη ζωή μετά από κάποιο δραματικό γεγονός, το οποίο όμως δεν είναι πια μόνο ναυάγιο, αλλά οποιουδήποτε είδους ατύχημα ή ακόμη και μια τραγική εγκατάλειψη από τους γονείς, με αποτέλεσμα ο ήρωας, μόνος και απροστάτευτος, να πρέπει να αντιμετωπίσει όχι μόνο τα φυσικά στοιχεία, αλλά παντός είδους αντιξοότητες.
Άλλος θεματικός κύκλος είναι οι θαλασσινές-ναυτικές ιστορίες που αναφέρονται σε ναυάγια, σε πειρατές, σε αναζητήσεις βυθισμένων πλοίων, σε συγκρούσεις με εχθρικά πλοία, σε περιπέτειες που διαδραματίζονται σε ταξίδια με εμπορικά πλοία. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά το θεατρικό έργο της Ξ. Καλογεροπούλου Ελίζα, και τα μυθιστορήματα Κύμα του Αιγαίου της Ν. Κιάσσου και Αιγαιοπελαγίτικα της Ν. Τζώρτζογλου.
Εξέλιξη των ναυτικών ιστοριών αποτελούν οι ιστορίες πτήσεις (flying stories)[27], οι οποίες περιστρέφονται γύρω από τη μύηση του νεαρού ήρωα στον κόσμο της πλοήγησης αεροσκαφών, την απόκτηση των απαραίτητων προσόντων και γνώσεων, την αναμέτρησή του με κάποιον εχθρό είτε σε πολεμική είτε σε ειρηνική περίοδο, όπως στο μυθιστόρημα Με τα φτερά του Μαρίκα της Α. Κακούρη.
Υπάρχουν και οι πολεμικές ή στρατιωτικές ιστορίες που αναφέρονται μεν σε ιστορικά γεγονότα, αλλά ο βασικός τους στόχος είναι να διηγηθούν μια περιπέτεια, όπως η νουβέλα Πολύ ωραίο τ’ όνομά σου Ελευθερία! του Μ. Κορνήλιου και το μυθιστόρημα του Τ. Χατζηαναγνώστου Ο μικρός πραματευτής.
Έχουμε επίσης αφηγήματα που αναφέρονται σε εξωτικές περιπέτειες, όπως η Περιπέτεια στην Αφρική της Κ. Σφαέλλου, ο Ασημένιος Ελέφαντας της Ν. Θεοχαρίδου, Ο μικρός ναυπηγός και οι φίλοι του της Α. Παπάκου, τα διηγήματα Το γράμμα από το παρελθόν της Κ. Σίνου, καθώς και έργα με κυρίαρχο το μοτίβο του ταξιδιού και της περιπλάνησης, όπως Τα χρόνια της αλμύρας του Β. Χατζηβασιλείου.
Άλλο θέμα είναι οι περιπέτειες ζώων, τα οποία αποδίδονται ρεαλιστικά και διατηρούν όλα τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες του είδους τους, χωρίς ανθρωπομορφισμό. Οι περιπέτειες αυτές αποτελούνται κατά κύριο λόγο από συγκρούσεις των ζώων είτε με άλλα ζώα, είτε με φυσικές δυνάμεις, και την προσπάθειά τους να επιβιώσουν[28]. Στο μυθιστόρημα της Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη Τα σκυλιά του Αγίου Βερνάρδου συνδυάζεται η πολεμική περιπέτεια με τις περιπέτειες με ζώα. Σε παρόμοιο κλίμα κινείται και η νουβέλα Ένας ήρωας αλλιώτικος του Χ. Σακελλαρίου. Έχουμε όμως και περιπετειώδη μυθιστορήματα με βασικό άξονα την αγάπη και τη φιλία που αναπτύσσεται ανάμεσα στα παιδιά-ήρωες και τα ζώα, όπως τα μυθιστορήματα της Ν. Τζώρτζογλου Ο φίλος μου ο Δέλφινας και Θαλασσινή Περιπέτεια.
Άλλη ενδιαφέρουσα κατηγορία είναι ο τύπος των περιπετειωδών διακοπών. Εδώ, μια ομάδα ευφάνταστων παιδιών, τα οποία βρίσκονται σε διακοπές, ξεκινούν για μια συμβατική περιπέτεια στα όρια ενός παιχνιδιού, αλλά κάποιο τυχαίο γεγονός, σηματοδοτεί την αρχή της πραγματικής περιπέτειας, όπως συμβαίνει στα μυθιστορήματα Ένας θεός ξεπετιέται της Ε. Βαλαβάνη, Οι θησαυροί της Χρυσοπηγής της Α. Αλεξανδράκη και Αξέχαστες διακοπές της Μ. Κούτρα.
Όμως, ο πολυπληθέστερος κλάδος του περιπετειώδους αφηγήματος στην ελληνική, τουλάχιστον, παραγωγή είναι αυτός με έργα αστυνομικής πλοκής[29]. Εδώ ο συγγραφέας στήνει ένα μυστήριο, εισάγει μια εγκληματική πράξη και καλεί τον αναγνώστη να βρει τον ένοχο προτού αυτός ανακαλυφθεί και κατατροπωθεί από τα παιδιά-ήρωες στο τέλος του βιβλίου. Και βέβαια ένας από τους άγραφους νόμους αυτής της κατηγορίας είναι ότι κάθε λεπτομέρεια πρέπει να συνεισφέρει στο σχεδιασμό και επίλυση του αινίγματος και του μυστηρίου[30]. Ήδη η Ά. Γουλιμή από τη δεκαετία του 1960-70 είχε επιδοθεί στη συγγραφή μυθιστορημάτων αστυνομικής πλοκής όπως το Μυστικό του κόκκινου σπιτιού, Ο χαμένος θησαυρός, Ο μυστηριώδης επισκέπτης, Χρυσαφένιος κρίνος, Η εξαφάνιση του Ανταίου. Σχετικά με τη νεότερη παραγωγή θα πρέπει να σημειωθεί η ύπαρξη σειρών, δηλαδή έργων με τους ίδιους πρωταγωνιστές σε νέες κάθε φορά περιπέτειες, όπως η σειρά της Γ. Πατεράκη Οι Ατρόμητοι με 6 τίτλους, η σειρά της Φ. Λαμπελέ με 7 τίτλους: Το άσπρο βιβλίο, Η λαίδη κι ο κροκόδειλος, Το ψαθάκι, Το βατραχάκι, Ο μαύρος βασιλιάς, Η γλάστρα με τη μπιγκόνια, Το κλεμμένο γκαρσόνι, η σειρά της Κ. Σίνου Το αίνιγμα του πύργου, Το συμβόλαιο του πύργου και Ο αιχμάλωτος του πύργου, η σειρά της Κ. Σφαέλλου Μικροί ντετέκτιβς, Το μυστήριο του ορυχείου και Οι μικροί ντετέκτιβ σε νέες περιπέτειες. Προσπάθεια επίλυσης κάποιου μυστηρίου έχουμε στοΚαλοκαιρινό Μπουρίνι της Β. Ζορμπά-Ραμμοπούλου, Το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού του Γ. Ρεμούνδου, Οι εννέα Καίσαρες του Β. Παπαθεοδώρου. Συχνά τα παιδιά προσπαθούν να εξιχνιάσουν κλοπές όπως στο μυθιστόρημα Το μυστήριο της 21ης χάντρας του Γ. Ρεμούνδου, αντιμετωπίζουν εγκληματίες και σπείρες κακοποιών, όπως στα Θαλαμηγός Λον 3 της Α. Καφετζοπούλου, Επιχείρηση Αστράβη της Ν. Σακκά-Νικολακοπούλου, τα βάζουν με εμπόρους ναρκωτικών όπως συμβαίνει στα Ύποπτα δέματα στο Αιγαίο της Κ. Σφαέλλου, Το μυστικό του κοχυλιού της Γ. Πατεράκη, Μελτέμια και απανεμιές της Ν. Τζώρτζογλου, Επιχείρηση Άσπρη Αράχνη του Α. Δελώνη, συγκρούονται με ληστές τραπεζών, όπως στο μυθιστόρημα της Ν. Τζώρτζογλου Τα τρία Σίγμα, με λαθρέμπορους διαμαντιών όπως στο Το κυνήγι των διαμαντιών της Κ. Μάτρικα-Πιπεροπούλου. Πολλά επίσης είναι και τα περιπετειώδη μυθιστορήματα στα οποία το μυστήριο σχετίζεται με αρχαίους πολιτιστικούς θησαυρούς και η σύγκρουση γίνεται με αρχαιοκάπηλους[31]. Αναφέρουμε ενδεικτικά τα έργα της Ν. Τζώρτζογλου Ο θησαυρός της Τροίας, Ο χρυσός Δαρεικός, Οι στρατιώτες της χαράς και Ανατολή από ψηλά, καθώς και τα Έξι εναντίον ενός της Α. Βαρελλά, Ξαφνικά το καλοκαίρι στον Ωρωπό της Ν. Πάτρα, Το μυστηριώδες κελάηδημα του Μ. Παπάγγελου, Στον ίσκιο της πέτρινης κολόνας της Γ. Πατεράκη, Η συμμαχία των αθώων του Σ. Σταυρίδη, Η σφίγγα με τα πράσινα μάτια του Ν. Θεοδοσίου. Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε πως, αν και ο διδακτισμός θεωρείται έμφυτος στο περιπετειώδες αφήγημα, καθώς το καλό στο τέλος υπερισχύει του κακού, στα μυθιστορήματα της τελευταίας κατηγορίας υπάρχουν και παραινέσεις για την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, όπως και παροχή γνώσεων που αποτελεί κι αυτή μια μορφή διδακτισμού.
Γενικότερα, πάντως, η αξιοπιστία όλων των παραπάνω έργων εξαρτάται από την επιλογή του θέματος και τη σχέση μεταξύ των ανήλικων και ενήλικων χαρακτήρων. Όμως, στα περισσότερα μυθιστορήματα, η τύχη, οι συμπτώσεις ή η αμέλεια των εγκληματιών διαβεβαιώνουν πως τα παιδιά-ήρωες δε θα αντιμετωπίσουν το μοιραίο παρά μόνο τόσο, όσο για να το αντιπαρέλθουν. Οι πρωταγωνιστές πλησιάζουν τον κίνδυνο με το θράσος της αμάθειας, δεν έχουν καμιά δεύτερη σκέψη για το αν κάνουν λάθος ή παρερμηνεύουν, δεν υφίστανται αρνητικές επιδράσεις από την επικίνδυνη κατάσταση στην οποία έχουν εμπλακεί και παραμένουν αναλλοίωτοι, ενώ δε δίνεται και μεγάλη βαρύτητα στα κίνητρα που ωθούν τους «κακούς» στις συγκεκριμένες συμπεριφορές. Αυτή η έλλειψη συναισθηματικής ανταπόκρισης καθιστά τους χαρακτήρες άψυχους και, συνακόλουθα, μειώνει την απόλαυση του αναγνώστη[32].
Εξετάζοντας συγκεντρωτικά τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνική παραγωγή περιπετειωδών αφηγημάτων για παιδιά και εφήβους διαπιστώνουμε ότι στην πλειοψηφία τους οι περιπέτειες των ηρώων διαδραματίζονται στις καλοκαιρινές διακοπές και μάλιστα σε μέρη παραθαλάσσια. Σχετικά με τους χαρακτήρες παρατηρούμε ότι ο πρωταγωνιστής είναι νεαρής ηλικίας και πολύ συχνά συλλογικός (collective)[33], δηλαδή αντί για έναν, έχουμε δύο ή περισσότερα άτομα που επιτελούν τον ίδιο ρόλο στην αφήγηση. Η χρήση αυτού του είδους πρωταγωνιστή παρέχει τη δυνατότητα ο κάθε χαρακτήρας να διαθέτει ένα μικρό αριθμό ξεκάθαρων χαρακτηριστικών γνωρισμάτων, ώστε να μην είναι σύνθετος και πολύπλοκος, ενώ παράλληλα επιτυγχάνεται και ποικιλία για να μπορούν εύκολα οι αναγνώστες να ταυτιστούν με κάποιον από αυτούς. Σε αρκετά, κυρίως παλαιότερα έργα, το σύνολο σχεδόν των χαρακτήρων είναι επίπεδοι και στατικοί[34]. Αντίθετα, στα νεότερα συναντούμε χαρακτήρες που δεν είναι πλέον μονοδιάστατοι, όπως συμβαίνει στο Έξι εναντίον ενός όπου ακόμη και ο «κακός» είναι ένας καλοσχεδιασμένος χαρακτήρας, σφαιρικός και δυναμικός. Η πλειονότητα των ηρώων παρουσιάζεται μέσα από τις πράξεις, τα λόγια και, λιγότερο, τις σκέψεις τους, διαθέτει προτερήματα και ελαττώματα, αρετές, ταλέντα, αλλά και αδυναμίες, πράγμα που τους καθιστά αληθοφανείς. Πρέπει να επισημάνουμε ακόμη την έντονη παρουσία των ηρωίδων όπως για παράδειγμα στη σειρά Ατρόμητοι, στο Μυστήριο της 21ης χάντρας, ή και την ύπαρξη μόνο πρωταγωνιστριών όπως στο Το μυστικό του κοχυλιού, καθώς και την ισότιμη μεταχείριση αγοριών-κοριτσιών στα περισσότερα μυθιστορήματα. Επίσης πολύ συχνά οι ήρωες, είτε αγόρια, είτε κορίτσια, εκδηλώνουν το ενδιαφέρον τους για το αντίθετο φύλο, γεγονός που μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά στην πλοκή, όπως στη Σφίγγα με τα πράσινα μάτια, ή να δημιουργήσει μια υπο-πλοκή ρομάντζου.
Αναφορικά με την πλοκή κοχλιώνεται γύρω από το βασικό μοτίβο του περιπετειώδους αφηγήματος, δηλαδή την ανάληψη από τον ήρωα μιας αποστολής, στην οποία έχει βοηθούς και αντιπάλους, οι οποίοι κατά κανόνα είναι ενήλικες. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα μυθιστορήματα έχουν προοδευτική πλοκή, o βασικός τύπος σύγκρουσης μέσω του οποίου προωθείται η πλοκή είναι άτομο εναντίον ατόμου και η ανάπτυξη της δράσης είναι σταθερά ανοδική[35]. Γενικότερα, οι συγγραφείς προκειμένου να δημιουργήσουν ένα κλίμα αγωνίας και σασπένς[36] χρησιμοποιούν τις τεχνικές του αιφνιδιασμού και των απότομων μεταβολών, των ανακοπών και της δημιουργίας εκκρεμοτήτων, της παραπλάνησης του ήρωα και κατ’ επέκταση και του αναγνώστη. Τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο με ταχύ ρυθμό, με αποτέλεσμα να εντείνεται η περιέργεια του αναγνώστη για το τι θα συμβεί στη συνέχεια. Όμως σε μεγάλο αριθμό βιβλίων πολλές από τις εξελίξεις προκύπτουν ως τυχαία περιστατικά κι αυτό αποδυναμώνει την πλοκή, αφού τα συμβάντα δεν έχουν αιτιώδη σχέση και ο συνεκτικός τους δεσμός είναι χαλαρός. Επίσης, σε πολλά μυθιστορήματα, η πλοκή παραμένει τυποποιημένη και το τέλος αναμενόμενο, καθώς δεν έχουμε ουσιαστικές ανατροπές που θα δημιουργούσαν πραγματική έκπληξη. Υπάρχουν ωστόσο και έργα που ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα, όπως στο Αίνιγμα του πύργου που ο ύποπτος αποδεικνύεται αθώος και ο πραγματικά ένοχος ουδόλως είχε εγείρει υποψίες, ενώ άλλες φορές το μυστήριο δεν είναι παρά μια απλή σύμπτωση που οι ήρωες παρερμήνευσαν, όπως στον Ίσκιο της πέτρινης κολόνας, ενώ είναι πολύ ενδιαφέρουσα και η τεχνική της ημερολογιακής καταγραφής που υιοθετείται στο μυθιστόρημα Οι θησαυροί της Χρυσοπηγής.
Η αφήγηση κατά κύριο λόγο ακολουθεί τη χρονολογική σειρά της ιστορίας, με περιορισμένες αναλήψεις και προλήψεις[37]. Σχετικά με τις τελευταίες αξίζει να αναφέρουμε το μυθιστόρημα Οι εννέα Καίσαρες στο οποίο η εξέλιξη της πλοκής βασίζεται σε εγκιβωτισμένα ηλεκτρονικά μηνύματα που λειτουργούν ως προαγγελίες, δίνοντας έτσι μια άλλη διάσταση στο κείμενο και καθιστώντας το πιο ενδιαφέρον.
Όσο για τον αφηγητή και την εστίαση[38] παρατηρείται μια υπεροχή του ετεροδιηγητικού. Υπάρχουν όμως και έργα με αφηγητή ομοδιηγητικό, όπως το Ξαφνικά το καλοκαίρι στον Ωρωπό, ή Το μυστικό του κοχυλιού, ενώ συχνά ο ομοδιηγητικός αφηγητής αφηγείται εκ των υστέρων την περιπέτειά του, γεγονός που του επιτρέπει να προβαίνει σε σχόλια που λειτουργούν ως προλήψεις και κεντρίζουν την περιέργεια του αναγνώστη. Σε αρκετά μυθιστορήματα, όπως τα Έξι εναντίον ενός, Η σφίγγα με τα πράσινα μάτια, παρατηρούνται αλλαγές στο πρόσωπο του αφηγητή κατά τη διάρκεια της αφήγησης και το κείμενο γίνεται πιο απολαυστικό και ελκυστικό για τον αναγνώστη. Επίσης, αν και κυριαρχεί ο εξωδιηγητικός αφηγητής, συχνά παραχωρείται ο λόγος σε κάποιον χαρακτήρα προκειμένου να αφηγηθεί κάτι, οπότε έχουμε ενδοδιηγητικό αφηγητή. Αναφορικά με την εστίαση, συχνότερη είναι η μηδενική με τον αφηγητή να εποπτεύει τα πάντα, κάτι που προσδίδει στο κείμενο αντικειμενικότητα. Όμως, κατά τη διάρκεια της αφήγησης, προκειμένου να αυξηθεί η ένταση, η αγωνία και το σασπένς, ο αφηγητής θέτει περιορισμούς στον εαυτό του και η εστίαση στα σημεία δράσης, που είναι και τα περισσότερα σε ένα περιπετειώδες αφήγημα, γίνεται εσωτερική. Έτσι ο αφηγητής εμφανίζεται να γνωρίζει όσα ακριβώς και ό ήρωας και να μη μας αποκαλύπτει τίποτα για το τέλος, ώστε να ικανοποιηθεί η περιέργειά μας και να μετριαστεί η αγωνία μας.
Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι παρά τις συχνά παρατηρούμενες αδυναμίες, όπως η έλλειψη δριμύτητας, αμφισβήτησης και αντιλογίας, η παρουσίαση των χαρακτήρων και των καταστάσεων χωρίς ποικιλία θετικών και αρνητικών στοιχείων, η μη απεμπλοκή από την τυποποιημένη δομή και τα προβλέψιμα συμπεράσματα, υπάρχουν και αρκετά έργα τα οποία τις έχουν υπερβεί, είναι πραγματικά αξιόλογα και προσφέρουν αναγνωστική απόλαυση. Εξάλλου, αρκετά από τα προαναφερθέντα, όπως τα Κύμα του Αιγαίου, Το μυστικό του κοχυλιού, Το μυστήριο της 21ης χάντρας, Καλοκαιρινό μπουρίνι, Στον ίσκιο της πέτρινης κολόνας, Ξαφνικά το καλοκαίρι στον Ωρωπό, Τα τρία Σίγμα, έχουν τιμηθεί με βραβεία και διακρίσεις. Επομένως, αναφορικά με τη λογοτεχνικότητα και το μέλλον του περιπετειώδους αφηγήματος, όπως φαίνεται «μέσα από την εξισορρόπηση της περιέργειας και του ενδιαφέροντος, της ευχαρίστησης και της διαφώτισης ο ήρωας και η περιπέτεια θα επιβιώσουν»[39].
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ
Abrams M. H., Λεξικό λογοτεχνικών όρων, μτφρ. Γιάννα Δεληβοριά, Σοφία Χατζηιωαννίδου, Αθήνα, Πατάκης, 2005.
Αναγνωστόπουλος, Βασίλης Δ., Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής λογοτεχνίας, Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, 10 1996.
Αριστοτέλης, Περί Ποιητικής, μτφρ. Σίμος Μένανδρος, εισαγωγή, κείμενο και ερμηνεία Ιωάννης Συκουτρής, Αθήνα, Εστία, 1991.
Ερευνητικό Πρόγραμμα ΕΠΕΤ-2, Μελέτη, Διδασκαλία και Ανάδειξη της Ελληνικής Παιδικής Λογοτεχνίας (1985-1995), Αθήνα, 1995-98, www.cc.uoa.gr/ptde/epet/Category/list.
Escarpit, Denise, Η παιδική και νεανική λογοτεχνία στην Ευρώπη: Ιστορική ανασκόπηση, μτφρ. Αθήνη Στέση, Αθήνα, Καστανιώτης, 1995.
Genette, Gérard, Σχήματα ΙΙΙ Ο λόγος της αφήγησης: Δοκίμιο μεθοδολογίας και άλλα κείμενα, μτφρ. Μπάμπης Λυκούδης, επιμ. Ερατοσθένης Καψωμένος, Αθήνα, Πατάκης, 2007.
Κανατσούλη, Μένη, Εισαγωγή στη θεωρία και κριτική της παιδικής λογοτεχνίας σχολικής και προσχολικής ηλικίας, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 22002.
Manna, Anthony L., Μητακίδου -Κοκκώνη, Σούλα, «Το πορτραίτο του νεαρού Έλληνα αναγνώστη», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, 11 (1996) σ. 100-114.
Μαρκαντωνάτος, Γεράσιμος, & Σακελλαρίδης, Γιώργος, Λεξικό λογοτεχνικών όρων, Θεσσαλονίκη, Μαλλιάρης-Παιδεία, 1983.
Ντελόπουλος, Κυριάκος, Παιδικά και νεανικά βιβλία του 19ου αιώνα: σχολιασμένη και εικονογραφημένη βιβλιογραφική καταγραφή, πρώτη προσέγγιση, Αθήνα, Εταιρεία Ε. Λ. Ι. Α., 1995.
Παπαντωνάκης, Γεώργιος, «Το παιδικό και νεανικό μυθιστόρημα – Ημερολογιακή καταγραφή ως αποτύπωση της συνείδησης του αφηγητή. Προς μια θεωρία και τυπολογία του είδους», Πρόσωπα και προσωπεία του αφηγητή στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία της τελευταίας τριακονταετίας, Γεώργιος Παπαντωνάκης (επιμ.), Αθήνα, Πατάκης, 2006, σ. 247-292.
Τσούτσουβα, Μαρία, Το περιπετειώδες αφήγημα στη σύγχρονη λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους. Περιπετειώδη μυθιστορήματα με βασικό θέμα τη σύγκρουση παιδιών με αρχαιοκάπηλους, Ανέκδοτη Διπλωματική Εργασία, Π. Τ. Δ. Ε. Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα, 2005.
Β) ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ
Anderson, Nancy Α., Elementary Children's Literature: The Basics for Teachers and Parents, Boston
Appleyard, J. A., Becoming a Reader. The Experience of Fiction from Childhood to Adulthood, Cambridge , Cambridge University
Blackburn, William, «Mirror in the Sea: Treasure Island and the Internalization of Juvenile Romance», Children’s Literature Association Quarterly, 8, 3 (Fall 1983) σ. 7-12. Το άρθρο εντάσσεται στο ευρύτερο αφιέρωμα του τεύχους με θέμα Adventurein Children’s Literature, σ. 7-33.
Butts, Dennis, «Flying Stories 1900-1950», Imperialism and Juvenile Literature, Jeffrey Richards (ed.), Manchester , Manchester University
---------------, «Adventure Story», Stories and Society. Children’s Literature in its Social Context, Dennis Butts (ed.), London
----------------, «Shaping Boyhood: Empire Builders and adventurers», International Companion Encyclopedia of Children’s Literature, Peter Hunt (ed.), Sheila Ray (as. ed.), London
Cawelti, John G., Adventure, Mystery and Romance: Formula Stories as Art and Popular Culture, Chicago , University of Chicago
Chapman, Diane L., «Adventure Stories», The Continuum Encyclopedia of Children's Literature, Bernice E. Cullinan - Diane G. Person (ed.), New York, Continuum, 2001.
Donelson, Kenneth L., Nilsen, Alleen Pace, Literature for Today's Young Adults, New York
Fisher, Margery, The Bright Face of Danger: An Exploration of the Adventure Story, Boston
Lukens, Rebecca J., A Critical Handbook of Children's Literature, Glenview, Scott-Foresman and Company, 31986.
Nikolajeva, Maria , The Rhetoric of Character in Children’s Literature, Lanham, Scarecrow Press, 2002.
--------, Aesthetic Approaches to Children’s Literature. An Introduction, Lanham, The Scarecrow Press, 2005.
Rives Caroline, «Le mystère dans le roman pour la jeunesse», La Revue des livres pour enfants, 174 (1997) σ. 58-67
Saricks, Joyce G., The Readers' Advisory Guide to Genre Fiction, Chicago
Tadié, J. Y. , Le Roman D’ Aventures, Paris, P.U.F., 1982.
Todorov, Tzvetan, The Poetics of Prose, Richard Howard (trans.), Ithaca , Cornel University
Αλεξανδράκη, Αργυρώ, Οι θησαυροί της Χρυσοπηγής, Αθήνα, Ψυχογιός, 1993.
Βαλαβάνη, Ελένη, Ένας θεός ξεπετιέται, Αθήνα, Κέδρος, 1977.
Βαρελλά, Αγγελική, Έξι εναντίον ενός , Αθήνα, Ελληνική Ευρωεκδοτική, 1984.
Γουλιμή, Άλκη, Ο μυστηριώδης επισκέπτης, Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1966.
--------, Ο χρυσαφένιος κρίνος, Αθήνα, [Ελευθερουδάκης], 1968.
--------, Η εξαφάνιση του Ανταίου, Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1974.
--------, Ο χαμένος θησαυρός, Αθήνα, [Ελευθερουδάκης], χ.χ.
--------, Το μυστικό του κόκκινου σπιτιού, Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1983.
Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Γαλάτεια, Τα σκυλιά του Αγίου Βερνάρδου, Θεσσαλονίκη, Α. Σ.Ε., 1986.
Δελώνης, Αντώνης, Επιχείρηση άσπρη αράχνη, Θεσσαλονίκη, Α. Σ. Ε., 1985.
Ζορμπά-Ραμμοπούλου, Βησσαρία, Καλοκαιρινό Μπουρίνι, Αθήνα, Κέδρος, 2004.
Θεοδοσίου, Νίκος, Η σφίγγα με τα πράσινα μάτια, Αθήνα, Πατάκης, 2001.
Θεοχαρίδου, Νίνα, Ασημένιος ελέφαντας, Αθήνα, Καστανιώτης, 1987.
Καζαντζάκη, Γαλάτεια, Οι τρεις φίλοι, Αθήνα, Καστανιώτης, 1999.
Κακούρη, Αθηνά, Με τα φτερά του Μαρίκα, Αθήνα, Κέδρος, 1993.
Καλογεροπούλου, Ξένια, Ελίζα, Αθήνα, Άμμος, 1992.
Καφετζοπούλου, Αλίκη, Θαλαμηγός Λον 3, Αθήνα, Χριστιανική Ένωση «Η Ελπίς», 1990.
Κιάσσου, Νίτσα, Κύμα του Αιγαίου, Πατάκης, Αθήνα, 1999.
Κορνήλιος, Μανόλης, Πολύ ωραίο τ’ όνομά σου Ελευθερία!, Αθήνα, Καστανιώτης, 51987.
Κούτρα, Μαρίνα, Αξέχαστες διακοπές, Αθήνα, Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2003.
Λαμπελέ, Φούλα, Το βατραχάκι, Αθήνα, Καστανιώτης, 1990.
--------, Η γλάστρα με την μπιγκόνια, Αθήνα, Καστανιώτης, 1990.
--------, Το κλεμμένο γκαρσόνι, Αθήνα, Καστανιώτης, 1990.
--------, Η λαίδη και ο κροκόδειλος, Αθήνα, Καστανιώτης, 1990.
--------, Ο μαύρος βασιλιάς, Αθήνα, Καστανιώτης, 1990.
--------, Το άσπρο βιβλίο, Αθήνα, Καστανιώτης, 1990.
--------, Το ψαθάκι, Αθήνα, Καστανιώτης, 1990.
Μάτρικα – Πιπεροπούλου, Καίτη, Το κυνήγι των διαμαντιών, Αθήνα, Περγαμηνή, 1988.
Παπάγγελος, Μάνθος, Το μυστηριώδες κελάηδημα, Αθήνα, Σμυρνιωτάκης, 1991.
Παπαθεοδώρου, Βασίλης, Οι εννέα Καίσαρες, Αθήνα, Καστανιώτης, 2004.
Παπάκου, Αυγή, Ο μικρός ναυπηγός και οι φίλοι του, Αθήνα, Σμυρνιωτάκης, 1982.
Πατεράκη, Γιολάντα, Οι Ατρόμητοι: 1. Μια συμμορία που το λέει η ψυχή της, Αθήνα, Καστανιώτης, 1979.
--------, Οι Ατρόμητοι: 2. Ποιος εξαφάνισε τα μυστηριώδη σημειώματα; Αθήνα, Καστανιώτης, 1979.
--------, Οι Ατρόμητοι: 3. Το μυστικό των τεσσάρων, Αθήνα, Καστανιώτης, 1979.
--------, Οι Ατρόμητοι: 4. Το κομπιούτερ ντετέκτιβ, Αθήνα, Καστανιώτης, 1979.
--------, Οι Ατρόμητοι: 5. Συμμορία ή καλλιτέχνες του γλυκού νερού; Αθήνα, Καστανιώτης, 1979.
--------, Οι Ατρόμητοι: 6. Οι Ατρόμητοι σε καινούρια δράση, Αθήνα, Καστανιώτης, 1979.
--------,Το μυστικό του κοχυλιού, Αθήνα, Ψυχογιός, 1991.
--------, Στον ίσκιο της πέτρινης κολόνας, Αθήνα, Μίνωας, 1994.
Πάτρα, Νένα, Ξαφνικά το καλοκαίρι στον Ωρωπό, Αθήνα, Σπαθής, 1990.
Ρεμούνδος, Γιάννης, Το μυστήριο της 21ης χάντρας, Αθήνα, Ψυχογιός, 2003.
--------, Το κυνήγι του κρυμμένου Θησαυρού, Αθήνα, Ψυχογιός, 2004.
Σακελλαρίου, Χάρης, Ένας ήρωας αλλιώτικος, Αθήνα, Θέμα, 1988.
Σακκά – Νικολακοπούλου, Νανίνα, Επιχείρηση Αστράβη, Αθήνα, Σπαθής, 1990.
Σίνου, Κίρα, Το αίνιγμα του πύργου, Αθήνα, Κέδρος, 1979.
--------,Το συμβόλαιο του πύργου, Αθήνα, Κέδρος, 1989.
--------, Ο αιχμάλωτος του πύργου, Αθήνα, Κέδρος, 1990.
--------,Το γράμμα από το παρελθόν, Αθήνα, Κέδρος, 1995.
Σταυρίδης, Σταύρος, Η συμμαχία των αθώων, Αθήνα, Κέδρος, 1999.
Σφαέλλου, Καλλιόπη, Μικροί ντετέκτιβ, Αθήνα, Ψυχογιός, 1979.
--------,Το μυστικό του Ορυχείου, Αθήνα, Δωρικός, 1987.
--------,Ύποπτα δέματα στο Αιγαίο, Αθήνα, Σπαθής, 1990.
--------, Περιπέτεια στην Αφρική, Αθήνα, Ψυχογιός, 1992.
--------, Οι μικροί ντετέκτιβ σε νέες περιπέτειες, Αθήνα, Ψυχογιός, 1998.
Τζώρτζογλου, Νίτσα, Ο θησαυρός της Τροίας, Αθήνα, Κέδρος, 1979.
--------, Τα τρία Σίγμα, Αθήνα, Καστανιώτης, 1988.
--------, Οι στρατιώτες της χαράς, Αθήνα, Κέδρος, 1990.
--------, Ο χρυσός Δαρεικός, Αθήνα, Καστανιώτης, 51991.
--------, Ανατολή από ψηλά, Αθήνα, Μόκας Ε. –Μορφωτική, 1993.
--------, Μελτέμια και απανεμιές, Αθήνα, Καστανιώτης, 1993.
--------, Ο φίλος μου ο Δέλφινας, Αθήνα, Άγκυρα, 1994.
--------, Αιγαιοπελαγίτικα, Αθήνα, Καστανιώτης, 2001.
--------, Θαλασσινή περιπέτεια, Αθήνα, Καστανιώτης, 2003.
Χατζηαναγνώστου, Τάκης, Ο μικρός πραματευτής, Αθήνα, Άγκυρα, 1993.
Χατζηβασιλείου, Βασίλης, Τα χρόνια της αλμύρας, Θεσσαλονίκη, Α. Σ. Ε., 1989.
[1] Αριστοτέλης, Περί Ποιητικής, μτφρ. Σίμος Μένανδρος, εισαγωγή, κείμενο και ερμηνεία Ιωάννης Συκουτρής, Αθήνα, Εστία, 1991, στ. 1452 α.
[2] J. A. Appleyard, Becoming a Reader. The Experience of Fiction from Childhood to Adulthood, Cambridge , Cambridge University
[3] Ο όρος αποδίδεται έτσι από το Γεώργιο Παπαντωνάκη «Το παιδικό και νεανικό μυθιστόρημα – Ημερολογιακή καταγραφή ως αποτύπωση της συνείδησης του αφηγητή. Προς μια θεωρία και τυπολογία του είδους», Πρόσωπα και προσωπεία του αφηγητή στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία της τελευταίας τριακονταετίας, Γεώργιος Παπαντωνάκης (επιμ.), Αθήνα, Πατάκης, 2006, σ. 284.
[4] Maria Nikolajeva, Aesthetic Approaches to Children’s Literature. An Introduction, Lanham, The Scarecrow Press, 2005, σ. 56.
[5] John G. Cawelti, Adventure, Mystery and Romance: Formula Stories as Art and Popular Culture, Chicago , University of Chicago
[6] Dennis Butts, «Adventure Story», Stories and Society. Children’s Literature in its Social Context, Dennis Butts (ed.), London, Macmillan, 1992, σ. 73, όπως και στου ιδίου «Shaping Boyhood: Empire Builders and adventurers», International Companion Encyclopedia of Children’s Literature, Peter Hunt (ed.), Sheila Ray (as. ed.), London, Routledge, 1996, σ. 332.
[8] Rebecca J. Lukens, A Critical Handbook of Children's Literature, Glenview, Scott-Foresman and Company, 31986, σ. 29-35.
[9] Nancy A. Anderson, Elementary Children's Literature: The Basics for Teachers and Parents, Boston
[10] Βασίλης Δ. Αναγνωστόπουλος, Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής λογοτεχνίας, Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, 10 1996, σ. 117, 132-133.
[11] Ερευνητικό Πρόγραμμα ΕΠΕΤ-2, Μελέτη, Διδασκαλία και Ανάδειξη της Ελληνικής Παιδικής Λογοτεχνίας (1985-1995), Αθήνα, 1995-98, www.cc.uoa.gr /ptde/epet/Category/list.
[12] Denise Escarpit, Η παιδική και νεανική λογοτεχνία στην Ευρώπη: Ιστορική ανασκόπηση, μτφρ. Αθήνη Στέση, Αθήνα, Καστανιώτης, 1995, σ. 132-135.
[13] Κανατσούλη Μένη , Εισαγωγή στη θεωρία και κριτική της παιδικής λογοτεχνίας σχολικής και προσχολικής ηλικίας, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 22002, σ. 191-192.
[15] Γεράσιμος Μαρκαντωνάτος - Γιώργος Σακελλαρίδης, Λεξικό λογοτεχνικών όρων, Θεσσαλονίκη, Μαλλιάρης-Παιδεία, 1983, σ. 392.
[16] Kenneth L. Donelson - Alleen Pace Nilsen, Literature for Today's Young Adults, New York
[17] Joyce G. Saricks, The Readers' Advisory Guide to Genre Fiction, Chicago
[18] Dennis Butts, «Adventure Story», ό. π., σ. 70, όπως και στου ιδίου «Shaping Boyhood: Empire Builders and adventurers», ό. π., σ. 330.
[19] Tzvetan Todorov, The Poetics of Prose, Richard Howard (trans.),Ithaca Cornel University
[20] William Blackburn, «Mirror in the Sea: Treasure Island and the Internalization of Juvenile Romance», Children’s Literature Association Quarterly, 8, 3 (Fall 1983) σ. 8.
[25] Κυριάκος Ντελόπουλος, Παιδικά και νεανικά βιβλία του 19ου αιώνα: σχολιασμένη και εικονογραφημένη βιβλιογραφική καταγραφή, πρώτη προσέγγιση, Αθήνα, Εταιρεία Ε. Λ. Ι. Α., 1995, σ. 526.
[26]Anderson Boston
[27] Dennis Butts, «Adventure Story», ό. π., σ. 77-78, όπως και στου ιδίου «Shaping Boyhood: Empire Builders and adventurers», ό. π., σ. 334-335. Περισσότερα για τις ιστορίες πτήσεις αναφέρει ο Dennis Butts στο «Flying Stories 1900-1950»,Imperialism and Juvenile Literature, Jeffrey Richards (ed.), Manchester , Manchester University
[28] Diane L. Chapman, «Adventure Stories», The Continuum Encyclopedia of Children's Literature, Bernice E. Cullinan - Diane G. Person (ed.), New York
[29]Στην παιδική λογοτεχνία δε μπορούμε να μιλάμε για αστυνομικό μυθιστόρημα, παρά μόνο για έργα με αστυνομική πλοκή, ή αλλιώς για ψευδο-αστυνομικά, σύμφωνα με την ορολογία της D. Escarpit, ό. π., σ. 134. Πολλοί μελετητές εντάσσουν αυτή την κατηγορία αφηγημάτων στα αφηγήματα μυστηρίου, ένα είδος όμως πολύ ευρύτερο, αφού συχνά το μυστήριο αναφέρεται και σε υπερφυσικά στοιχεία. Βλ. σχετικά Caroline Rives, «Le mystère dans le roman pour la jeunesse», La Revuedes livres pour enfants 174 (1997) σ. 58-67, η οποία θεωρεί ότι τα μυθιστορήματα που πραγματεύονται λύσεις μυστηρίων έχουν τις ρίζες του τόσο στο αστυνομικό, όσο και στο φανταστικό μυθιστόρημα.
[30] Margery Fisher, The Bright Face of Danger: An Exploration of the Adventure Story, Boston
[31] Περισσότερα στο Μαρία Τσούτσουβα, Το περιπετειώδες αφήγημα στη σύγχρονη λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους. Περιπετειώδη μυθιστορήματα με βασικό θέμα τη σύγκρουση παιδιών με αρχαιοκάπηλους, Ανέκδοτη Διπλωματική Εργασία, Π. Τ. Δ. Ε. Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα, 2005.
[32] Margery Fisher, The Bright Face of Danger: An Exploration of the Adventure Story, Boston
[33] Maria Nikolajeva, The Rhetoric of Character in Children’s Literature, Lanham, Scarecrow Press, 2002, σ. 67-68, 87.
[34] Οι όροι επίπεδος-σφαιρικός προτάθηκαν αρχικά από τον Ε. Μ. Forster και έχουν υιοθετηθεί ευρύτατα. Οι όροι στατικός-δυναμικός προστέθηκαν αργότερα και είναι, επίσης, ευρύτατα διαδεδομένοι. Βλ. σχετικά Maria Nikolajeva, ό. π., σ. 129-132.
[35] Για την πλοκή, τη δράση και τα είδη συγκρούσεων υιοθετούμε την ορολογία που παρατίθεται από τη Rebecca J. Lukens, ό. π., σ. 63-91.
[36] Ο Μ. Η. Abrams, Λεξικό λογοτεχνικών όρων, μτφρ. Γιάννα Δεληβοριά, Σοφία Χατζηιωαννίδου, Αθήνα, Πατάκης, 2005, σ. 388, ορίζει ως σασπένς (suspense) την αβεβαιότητα του αναγνώστη που ενδιαφέρεται για το τι πρόκειται να συμβεί στη συνέχεια, ιδιαίτερα στους χαρακτήρες προς τους οποίους έχει αναπτύξει μια συμπάθεια.
[37] Gérard Genette, Σχήματα ΙΙΙ Ο λόγος της αφήγησης: Δοκίμιο μεθοδολογίας και άλλα κείμενα, μτφρ. Μπάμπης Λυκούδης, επιμ. Ερατοσθένης Καψωμένος, Αθήνα, Πατάκης, 2007, σ. 110, 129.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου