Εντοπισμός και καταγραφή συγκεκριμένων αφηγηματικών τύπων
στο χώρο της παιδικής μικροαφήγησης
Στόχος, υποθέσεις και μέθοδος της έρευνας
Στόχος της εργασίας είναι να ερευνηθούν οι τάσεις και εξελίξεις στα σύντομα παιδικά κείμενα πεζογραφίας - τα οποία θα χαρακτηρίζουμε στο εξής ως κείμενα παιδικής μικροαφήγησης - κατά την τελευταία εικοσαετία (1985-2005).[1] Η έρευνά μας στηρίχθηκε σε ένα δείγμα 53 Συλλογών παιδικών αφηγημάτων και 22 αυτοτελών ιστοριών από 48 συγγραφείς. Συνολικά μελετήθηκαν πάνω από 500 κείμενα παιδικής μικροαφήγησης τα οποία εκδόθηκαν μετά το 1985 και συνιστούν τουλάχιστον ποσοτικά ένα επαρκές δείγμα της σύγχρονης εκδοτικής παραγωγής. Ως προϋπόθεση επιλογής για τα κείμενα αυτά θέσαμε πρώτον την καταχώρισή τους στους κατάλογους των ειδικών περιοδικών, Επιθεώρηση παιδικής Λογοτεχνίας και Διαδρομές ή σε καταλόγους παιδικών βιβλιοθηκών και δεύτερον την έκδοσή τους από επίσημους εκδοτικούς οίκους. Το συμβατικό χρονικό όριο του 1985 επιλέχθηκε ως κρίσιμο και καθοριστικό για την εξέλιξη και τη διαδρομή της Παιδικής Λογοτεχνίας, εφόσον τη χρονιά αυτή η Παιδική Λογοτεχνία εντάσσεται ως μάθημα στο Πρόγραμμα Σπουδών των νέων Παιδαγωγικών Τμημάτων Δασκάλων και Νηπιαγωγών τεταρτοετούς φοίτησης, και κυκλοφορούν και εκδίδονται τα παραπάνω αναφερόμενα ειδικά περιοδικά ενώ ταυτόχρονα σημειώνεται και η επανίδρυση του Κύκλου του Παιδικού Βιβλίου.
Η λογοτεχνική αφήγηση (Πεζογραφία) για παιδιά μετά το 1974 και ειδικότερα η μικροαφήγηση παρουσιάζει μια εκπληκτική εκδοτική έκρηξη και μια αντίστοιχη μορφολογική αν όχι «ειδολογική» πολυμορφία σε σημείο που προκαλείται αμηχανία σε απόπειρες ορισμού, κατηγοριοποίησης και φιλολογικής γενικά έρευνας και ανάγνωσης. Πολλά από τα αφηγηματικά μορφώματα έχουν καταγραφεί από την αντίστοιχη ειδική ελληνική βιβλιογραφία [2] αλλά δεν έχουν προσδιοριστεί επαρκώς, εφόσον ο σκελετός αυτών των κειμένων δεν έχει σε πολλές περιπτώσεις στερεοποιηθεί και δεν έχει κατακτήσει την τελική του μορφή και τελικά δεν έχει δημιουργηθεί ο αισθητικός «κανόνας» ως προς τη μορφή και το περιεχόμενο, που θα επιτρέψει την καταγραφή και την εμφάνιση ενός καινούργιου συγκεκριμένου είδους.
Η εννοιολογική αναρχία και η σύγχυση όρων σχετικά με τα λογοτεχνικά είδη και τα γένη είναι μια κλασική κατάσταση στη φιλολογική επιστήμη ( Βελουδής Γ., 80-83, 1994, Schaeffer J. M., Qu’ est-ce qu’ un genre litteraire, Editions du Seuil, Paris
Ο χώρος της παιδικής μικροαφήγησης μπορεί να ιχνογραφηθεί ως ένα δίπολο σχήμα που συγκροτείται από το διήγημα και το λαϊκό παραμύθι. Πρόκειται για δυο ξεχωριστά είδη με ορατές και ουσιαστικές διαφορές μεταξύ τους. Σχηματικά το λαϊκό παραμύθι αποτελεί τον κλασικό τύπο λαϊκής αφήγησης και έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: Αφηγηματική πλαισίωση, τριτοπρόσωπη παντογνωστική αφήγηση, γραμμική ροή της αφήγησης, επαναλήψεις μοτίβων, εξωλογικά στοιχεία (νεράιδες, εξωτικά, υπερφυσικά όντα), αποτύπωση της άλογης - μαγικής σκέψης του μικρού παιδιού, απουσία χώρου και χρόνου, μονολιθικοί ήρωες, αντίθεση καλού – κακού και ανιμισμός[3], το δε διήγημα έναν έντεχνο τύπο που επηρεάζεται ιστορικά από τον τύπο του λαϊκού παραμυθιού αλλά διαφοροποιείται ευκρινώς, καθώς προσθέτει καινούργια στοιχεία: Προσδιορισμός χώρου και χρόνου, εισροή λαογραφικών στοιχείων, αποτύπωση πραγματικών γεγονότων, καθημερινών στιγμιότυπων, παρουσία της προσωπικής μνήμης, της φαντασίας και της παρατήρησης και εισαγωγή νεοτερικών αφηγηματικών τεχνικών, αρχή της αφηγηματικής συντομίας, αυτονομία και διάρθρωση γεγονότων[4].
Είναι γνωστό ότι οι τα κυρίαρχα αφηγηματικά στοιχεία και οι πρωτεύουσες αφηγηματικές επιλογές σε παρόμοια κείμενα επηρεάζουν σημαντικά τη μορφική τους συγκρότηση και προσδιορίζουν συγκεκριμένους τύπους αφήγησης. Υποθέτουμε ότι δεν προκύπτουν βέβαια νέα είδη μικροαφήγησης, αλλά μας δίνεται πλέον η δυνατότητα να κατηγοριοποιήσουμε αφηγηματικούς τύπους, που είτε να στηρίζονται διαχρονικά στο λαϊκό παραμύθι είτε να παραπέμπουν στο διήγημα, παραδοσιακό και νεοτερικό. Φυσικά ο επιστημονικός τρόπος πορείας δεν απαιτεί την εξαντλητική παρατήρηση όλων των κειμένων μικροαφήγησης, κάτι που είναι αδύνατο να πραγματωθεί στο έσχατο όριό του. Από έναν ικανό, αλλά και πάλι περιορισμένο αριθμό, επαληθεύουμε τη γενική μας υπόθεση συμπληρώνοντας ταυτόχρονα τα χρήσιμα συμπεράσματα προγενέστερης εργασίας του κ. Καρακίτσιου.[5] Οι καθολικοί κανόνες άλλωστε στοιχειοθετούνται από τη λογική συνοχή της θεωρίας και όχι από την ποσότητα των παρατηρήσεων.[6]
Μια ολοκληρωμένη ανάγνωση των κειμένων της εργασίας μας προϋποθέτει την αναζήτηση των αφηγηματικών τρόπων που μεταχειρίζεται ο συγγραφέας στη σύνθεση του υλικού του και τον προσδιορισμό των μεταξύ τους αρθρώσεων. Μέσα από την καταγραφή αυτή των εννοιών βάσης[7] στο υφολογικό επίπεδο η αφηγηματική γραφή αναδεικνύει την οργάνωση των προσωπικών ιδεολογικών αξιών του εκάστοτε δημιουργού και αποκαλύπτει το σημασιακό σύμπαν των κειμένων.
Ο στόχος της έρευνας επέβαλλε ως βασικό εργαλείο της ανάγνωσης και ανάλυσης των κειμένων που μελετήθηκαν τη θεωρία της αφήγησης.[8] Το μοντέλο αυτό της προσέγγισης, δοκιμασμένο αποτελεσματικά στη λογοτεχνία για ενήλικες, μπορεί να εφαρμοστεί εξίσου αποδοτικά και στην παιδική λογοτεχνία, αποκαλύπτοντας τους κώδικες ανάγνωσης και τα αξιακά συστήματα σε κείμενα μικροαφήγησης με διαφορετική θεματολογία (ιστορικού - κοινωνικού περιεχομένου, επιστημονικής φαντασίας κτλ). Όπως είναι φυσικό η συγκρότηση της αφηγηματολογίας σε αυτόνομο επιστημονικό κλάδο της θεωρίας της λογοτεχνίας επιτεύχθηκε με τη συμβολή πολλών σχολών και ομάδων σε όλη τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα. Η ανάγνωση των κειμένων της παιδικής μικροαφήγησης στη δική μας έρευνα στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στη θεωρία του αφηγηματικού λόγου που συνθέτει με τα έργα του ο Γάλλος θεωρητικόςGérard Genette. Ο Genette επεξεργάζεται μια ολοκληρωμένη θεωρητικά και συστηματική μεθοδολογικά πρόταση για την αφηγηματική πράξη και τους τρόπους εκφοράς του αφηγηματικού λόγου. Η ανάγνωσή μας επιχειρεί την ανίχνευση των παρακάτω όρων οι οποίοι μας βοηθούν στη συνέχεια να προχωρήσουμε στην καταγραφή συγκεκριμένων αφηγηματικών τύπων στο χώρο της παιδικής μικροαφήγησης:
- Η διάκριση ανάμεσα στην ιστορία (historie) - την ακολουθία των γεγονότων στην πραγματικότητα και στην αφήγηση (récit) - τη διάρθρωση των γεγονότων στο κείμενο. Η μορφοποίηση αυτή της πρώτης ύλης συνιστά την πλοκή του αφηγήματος, την αποκρυστάλλωση δηλαδή της δημιουργικής παρέμβασης του συγγραφέα, με την οποία οργανώνει σημειωτικά και σημασιοδοτεί τα περιεχόμενα της ιστορίας που αφηγείται.
- Η σχέση ανάμεσα στον πραγματικό συγγραφέα του έργου και τη μέθοδο, αφηγητή, με την οποία μεταδίδει την ιστορία του στον αναγνώστη. Ο αφηγητήςορίζεται από τις λειτουργίες που επιτελεί στη μετάδοση αυτή (αφηγηματική, σκηνοθετική-οργανωτική, επικοινωνιακή, πιστοποιητική, παρεκβατική-σχολιαστική, ιδεολογική) και από τη σχέση του με τους άλλους παράγοντες της αφηγηματικής διαδικασίας (παρουσία : φανερός / καλυμμένος, συμμετοχή : ομοδιηγητικός / αυτοδιηγητικός / ετεροδιηγητικός, επίπεδο μυθιστορηματικότητας : εξωδιηγητικός / ενδοδιηγητικό).
- Η ταξινόμηση των προβλημάτων της αφηγηματικής τεχνικής σύμφωνα με τρεις βασικές κατηγορίες : α. Του τρόπου / έγκλισης, με τον οποίο ο Genette εξετάζει τους πιθανούς δηλαδή τρόπους αναπαράστασης του θέματος ( μιμούμενο ή ευθύ λόγο / διηγηματοποιημένο λόγο / το μετατιθέμενο ή έμμεσο πλάγιο λόγο και τον ελεύθερο πλάγιο λόγο). β. Της φωνής και της οπτικής γωνίας (ή προοπτικής), τη διάκριση δηλαδή του ποιος λέει την αφήγηση από το ποιος βλέπει μέσα στην ιστορία. Εστίαση ονομάζεται η περίπτωση που ο αφηγητής υιοθετεί την προοπτική ενός ενδοκειμενικού προσώπου (αφήγηση με μηδενική εστίαση - παντογνώστης αφηγητής, εσωτερική εστίαση - ο αφηγητής γνωρίζει ό,τι και ένας ήρωας, εξωτερική εστίαση - ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα από τα πρόσωπα του κειμένου). Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε την περίπτωση όπου ο αφηγητής - ήρωας που πρωταγωνιστεί και αφηγείται την ιστορία του κειμένου μέσα από τη δική του οπτική γωνία, αλλά επιτρέπει και την παρουσία ενός δεύτερου αφηγητή (συχνά είναι ο ίδιος με τον πρώτο) που βλέπει τα γεγονότα και τα σχολιάζει με δύο πρόσωπα σε δύο διαφορετικές ηλικιακές φάσεις της ζωής του.[9] γ. Του χρόνου: i. τάξη / χρονική σειρά ((γραμμική αφήγηση, αναχρονία), ii. διάρκεια(ισοχρονία - σκηνές, ανισοχρονία - επιτάχυνση, επιβράδυνση). iii. χρονική συχνότητα (μοναδική αφήγηση, πολυμοναδική, επαναληπτική και θαμιστική).
Στην αναγνωστική μας προσέγγιση ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η παρουσία και νοηματοδοτική επιρροή των τριών βασικών λειτουργιών που προσδιορίζουν τη σχέση των κειμένων της μικροαφήγησης με την πραγματικότητα και το συγγραφέα : της Μνήμης, της Παρατήρησης και της Φαντασίας.[10] Με την Παρατήρησηδιαπιστώνουμε τις πολλαπλές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας και του ευρύτερου κοινωνικού του περιβάλλοντος από το συγγραφέα (ανθρώπους, φύση, κοινωνικά προβλήματα, ιδέες, στάσεις, απόψεις). Με τη Μνήμη την επιλεκτική καταγραφή γεγονότων και περιστατικών από το παρελθόν, ενώ με τη Φαντασία την υπέρβαση του χώρου, του χρόνου, αλλά προπαντός της ίδιας της πραγματικής διάστασης της ζωής.
Αν όμως Μνήμη και Παρατήρηση δε δείχνουν να μας δημιουργούν σημαντικά προβλήματα στην κατανόησή τους και στην ανίχνευση της παρουσίας τους στα κείμενα, δε συμβαίνει το ίδιο και με τη Φαντασία, η οποία μάλιστα αποτελεί μείζον χαρακτηριστικό γνώρισμα ενός από τους αφηγηματικούς τύπους στο χώρο της παιδικής μικροαφήγησης. Στη χρήση του φανταστικού εξυπονοείται μία ενσωμάτωση του αναγνώστη στον κειμενικό κόσμο των ηρώων, έτσι ώστε να έχει την ίδια με αυτούς αμφίβολη αντίληψη για τα όσα διαδραματίζονται και να προβληματίζεται ανάμεσα σε μια φυσική και μια υπερφυσική εξήγηση.[11] Συστατικό στοιχείο του φανταστικού είναι ο δισταγμός. Η ακλόνητη βεβαιότητα, αλλά και η πλήρης απιστία μας οδηγούν σε πραγματικές καταστάσεις και συνεπώς μακριά από το χώρο του φανταστικού. Πρέπει ακόμα να λάβουμε υπ' όψη μας κάποιες καίριες επισημάνσεις για την κειμενική λειτουργία της Φαντασίας. Καταρχήν ότι τόσο οι αλληγορικές όσο και οι "ποιητικές" ερμηνείες του λογοτεχνικού έργου μας απομακρύνουν εξίσου από το χώρο του φανταστικού. Το ίδιο συμβαίνει και όταν βρισκόμαστε μπροστά σε παραληρήματα ηρώων που είναι όμως αποτέλεσμα ονειρικών καταστάσεων ή επήρειας ναρκωτικών ή αποκυήματα μια διαταραγμένης ψυχικής υγείας (τρέλας), με τις δύο τελευταίες περιπτώσεις να συναντιούνται πάντως σπάνια σε κείμενα παιδικής λογοτεχνίας. Το φανταστικό ασκεί μια ιδιαίτερη επίδραση πάνω στον αναγνώστη. Διατηρεί την αγωνία σε ψηλά επίπεδα και επιτρέπει ταυτόχρονα μια πυκνή οργάνωση της πλοκής. Πρέπει πάντα όμως να έχουμε στο μυαλό μας ότι ο κόσμος που περιγράφεται δεν έχει πραγματική υπόσταση έξω από το λόγο. Περιγραφή και περιγραφόμενο έχουν την ίδια φύση.[12]
Διαπιστώσαμε ότι στα περισσότερα κείμενα παιδικής μικροαφήγησης η θεωρία του αφηγηματικού λόγου του Genette παραμένει πάρα πολύ βοηθητική, αρκεί ο ερευνητής να μη τη θεωρεί αναντικατάστατη, να την αντιμετωπίζει δημιουργικά και συνδυαστικά με στοιχεία από άλλες αφηγηματολογικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις, ώστε να αποφύγει τον κίνδυνο μιας στείρας εμμονής στην πιστοποίηση εφαρμογών της θεωρίας της λογοτεχνίας. Τελικά μέσα από την ανάδειξη των συσχετισμών με σημασιοδοτική αξία και των κωδίκων που διέπουν το παιδικό λογοτεχνικό κείμενο και τις οποιεσδήποτε αφηγηματικές του κατατάξεις, απώτερος στόχος παραμένει πάντοτε η προσπέλασή του, η αποκάλυψη των ελληνικών και πανανθρώπινων αξιών που ο δημιουργός του στοχεύει να μεταλαμπαδεύσει και τελικά η αισθητική του απόλαυση. Η κάθε μέθοδος, άλλωστε, προσφέρει στο μελετητή του λογοτεχνικού κειμένου ένα χρήσιμο εργαλείο για την ανάλυσή του και όχι το απολογιστικό συμπέρασμα της εργασίας του. Η πληρότητα της τυπολογίας της μεθόδου εναπόκειται να αποδειχτεί μέσα στα επιστημονικά έργα στα οποία εφαρμόζεται, ανεξάρτητα από τις προθέσεις του χρήστη της.
Ανάλυση των κειμένων
Μετά το 1974 έχουμε έχουν καταγραφεί στην ελληνική βιβλιογραφία ποικίλα αφηγηματικά μορφώματα στο χώρο της παιδικής μικροαφήγησης,[13] χωρίς όμως να έχουν προσδιοριστεί ακόμα με επάρκεια. Σημαντικά προβλήματα που καθιστούν δύσκολο ένα τέτοιο εγχείρημα είναι η μεγάλη σε αριθμό παραγωγή ανάλογων κειμένων και η ποικιλομορφία τους. Ο σκελετός των παιδικών μικροαφηγημάτων δεν έχει κατακτήσει σε πολλές περιπτώσεις την τελική του μορφή, ενώ και η Παιδική Λογοτεχνία αποτελεί αντικείμενο επισταμένης φιλολογικής μελέτης και έρευνας ουσιαστικά τα τελευταία είκοσι χρόνια, χωρίς να παραγνωρίζουμε φυσικά τις πρώτες σημαντικές μελέτες κατά τη δεκαετία του 1970.[14] Στην ανάπτυξη του είδους σπουδαία είναι και η συμβολή των διάφορων λογοτεχνικών σωματείων με σημαντικότερη την προσφορά της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς και του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Ειδικά για τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά δε θα συνιστούσε υπερβολή αν υποστηρίζαμε την άποψη ότι ανέδειξε το είδος και το ενίσχυσε. Οι προκηρύξεις των διαγωνισμών στις οποίες προχώρησε καθόριζαν σε πολύ μεγάλο βαθμό το περιεχόμενο και τη μορφή των μικρών ιστοριών που υποβάλλονταν, ενώ οι αθλοθέτες εξασφάλιζαν ουσιαστικά την έκδοση των βραβευμένων βιβλίων.
Οι διάφοροι όροι που έχουν καταχωρηθεί αναφορικά με τα συγκεκριμένα κείμενα όπως : παιδικό διήγημα, παιδική ιστορία, παραμυθητική ιστορία,έντεχνο παιδικό παραμύθι και πρόσφατα ποιητικό αφήγημα, αποδεικνύουν μια ορολογιακή πλημμυρίδα που μοιραία προβληματίζει. Η ρευστότητα και η σημασιολογική αυτή αστάθεια, την οποία αναγκαστικά αποδεχόμαστε, διευρύνει τα όρια ανάμεσα στο παραμύθι, το διήγημα, το μικροαφήγημα και την ιστορία. Η χρησιμοποίηση των όρων αυτών δε συνιστά κάποια ολοκληρωμένη ειδολογική ταξινόμηση, αφού τα προσδιοριστικά στοιχεία αφορούν κριτήρια μορφής (μέγεθος) ή γενικά χαρακτηριστικά περιεχομένου (φανταστικό ή πραγματικό θέμα) και στηρίζεται γενικά στη λογική και τις αρχές που διέπουν τη λογοτεχνία των ενηλίκων. Όμως, όσο αυξάνεται ο θεωρητικός προβληματισμός τόσο αποκαλύπτονται καινούργια πεδία επιστημονικής έρευνας.
Στο χώρο της παιδικής μικροαφήγησης έχουν μέχρι σήμερα καταγραφεί με ακρίβεια δύο ξεχωριστά είδη με "ορατές και ουσιαστικές διαφορές μεταξύ τους".[15] Θα παραθέσουμε με συντομία τα ευδιάκριτα χαρακτηριστικά τους, τα οποία θα αριθμήσουμε, έτσι ώστε να μπορεί να γίνει η σχετική αντιστοίχηση με κάθε συλλογή κειμένων που μελετήσαμε.
Α. Το λαϊκό παραμύθι, ο κλασικός τύπος της αφήγησης :
- αφηγηματική πλαισίωση
- τριτοπρόσωπη παντογνωστική αφήγηση
- γραμμική ροή της αφήγησης
- επαναλήψεις μοτίβων
- εξωλογικά στοιχεία (νεράιδες, εξωτικά, υπερφυσικά όντα)
- αποτύπωση της άλογης - μαγικής σκέψης του μικρού παιδιού
- απουσία χώρου και χρόνου
- μονολιθικοί ήρωες
- περιγραφικά ονόματα ηρώων
- αντίθεση καλού - κακού
- ανθρωπομορφισμός - ανιμισμός
- απουσία μνήμης - αναπληρώνεται από φαντασία - λανθάνουσα / έμμεση παρουσία παρατήρησης
- αίσιο και ευτυχές τέλος της ιστορίας / τριμερές σχήμα : ισορροπία - ανισορροπία - επαναφορά.
Β. Το διήγημα, ο έντεχνος τύπος της αφήγησης, με επιρροές, βέβαια, από αυτόν του λαϊκού παραμυθιού, αλλά με διαφοροποιήσεις και προσθήκη καινούργιων στοιχείων :
- προσδιορισμός χώρου και χώρου
- εισροή λαογραφικών στοιχείων
- αποτύπωση πραγματικών γεγονότων / καθημερινών στιγμιοτύπων
- έντονη παρουσία της προσωπικής μνήμης - καθοδηγήτρια αρχή, της παρατήρησης και εν μέρει της φαντασίας
- εισαγωγή νεότερων αφηγηματικών τεχνικών
- αρχή της αφηγηματικής συντομίας
- αυτονομία και διάρθρωση γεγονότων.
Η έλλειψη συστηματικής ενασχόλησης με το είδος των κειμένων της παιδικής μικροαφήγησης αντανακλάται στην ελλιπή θεματική τους κατηγοριοποίηση σε ιστορίες με περιεχόμενο κοινωνικό, πραγματογνωστικό, ψυχαγωγικό, οικολογικό, περιπετειώδες, εορταστικό - θρησκευτικό και ταξιδιωτικό.[16]
Συμπεράσματα
Από την ανάγνωση του συνόλου των κειμένων που επιλέξαμε διαμορφώνονται τέσσερις ομάδες με αποδεδειγμένη την ύπαρξη κοινών μορφικών και αφηγηματικών επιλογών, οι οποίες παραπέμπουν σε τέσσερις αντίστοιχα διακριτούς τύπους αφήγησης. Από την έρευνα προκύπτουν σημαντικές και ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις. Καταρχήν, σε συλλογές των ίδιων συγγραφέων δεν καταγράφεται απόλυτη ομοιομορφία αφηγηματικών τύπων σε όλες τις ιστορίες. Παραμύθια συνυπάρχουν με νεοτερικά αφηγήματα και έντεχνα διηγήματα. Επίσης, η κατάταξη σε έναν τύπο ενός συγκεκριμένου αφηγήματος δε συνιστά αναγκαστικά ούτε την παρουσία όλων των χαρακτηριστικών του τύπου αυτού ούτε την απουσία ορισμένων στοιχείων ενός άλλου αφηγηματικού τύπου στο κείμενο. Στις διαπιστώσεις αυτές οδηγηθήκαμε από την κειμενοφιλική μας προσέγγιση που δεν απηχεί μια ονοματοκρατική λογική. Μελετήσαμε και συγκρίναμε κείμενα - με τις προϋποθέσεις που θέσαμε αρχικά - χωρίς να παρασυρθούμε από τη γραμματολογική αναγνωρισιμότητα ή αξία των δημιουργών τους, εκτροπή που θα οδηγούσε σε επικίνδυνες ατραπούς (ταύτιση συγγραφέων με συγκεκριμένους αφηγηματικούς τύπους, ιδεολογική αποτίμηση της προσφοράς τους, κλπ).
Α. Μια πρώτη ομάδα συγκροτείται με κείμενα στα οποία είτε αφθονούν είτε κυριαρχούν τα σημαντικότερα από τα χαρακτηριστικά του λαϊκού παραμυθιού. Η αφήγηση είναι σχεδόν πάντοτε τριτοπρόσωπη παντογνωστική με μηδενική οπτική γωνία, η εξέλιξη των γεγονότων ακολουθεί μια γραμμική ροή, ενώ η πλοκή είναι ιδιαίτερα χαλαρή ή και απουσιάζει. Οι ήρωες περιγράφονται επιφανειακά και συχνά έχουν ονόματα που προσδιορίζουν το χαρακτήρα τους ή αποκαλύπτουν ξεχωριστές ιδιότητες. Ο χώρος και ο χρόνος της δράσης είναι απροσδιόριστος όπου τα εξωλογικά στοιχεία επικρατούν. Οι περιπτώσεις ανθρωπομορφισμού και ανιμισμού αφθονούν. Η θεματολογία τους προκύπτει μέσα από την ενασχόληση με πατροπαράδοτα και βασικά προβλήματα της ανθρώπινης ζωής, αλλά όχι σύγχρονα και επίκαιρα π.χ. οικολογικές προτεραιότητες και τεχνολογικές δραστηριότητες.
Αντιπροσωπευτικά κείμενα της πρώτης ομάδας είναι το "Μια συντροφιά αληθινοί φίλοι" από τη συλλογή Τα δέντρα μας (Θέτις Χορτιάτη) και το "Ένα συρτάρι γεμάτο όνειρα" από την ομώνυμη συλλογή (Μάνος Κοντολέων). Το πρώτο ξεκινά με στερεότυπη αφηγηματική πλαισίωση "Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε στην άκρη του δάσους ένας γέρος που από πολύ μικρός είχε χάσει τη μιλιά του". Η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη με μηδενική οπτική γωνία και ο αφηγητής παντογνώστης "Δεν μπορούσε να πει ούτε μία λέξη. Κανένας δεν ήξερε τίποτα γι΄ αυτόν, από πού είχε έρθει, ποιο ήταν το όνομά του. Όλοι νόμιζαν πως ήταν πολύ δυστυχισμένος, έτσι όπως ζούσε ολομόναχος και σιωπηλός". Εμφανίζονται εξωλογικά στοιχεία και ανθρωπομορφισμός " Μια καλή νεράιδα του είχε δώσει ένα πολύ μεγάλο χάρισμα, που κανένας άνθρωπος δεν το είχε. Του έδωσε το χάρισμα να καταλαβαίνει τα λόγια από τη μιλιά του αγέρα, της βροχής, κι από τα πλάσματα του δάσους". Διαπιστώνεται απροσδιοριστία χρόνου με τη μορφή ανισοχρονίας (επιτάχυνση) "Έτσι περνούσαν τα χρόνια και ο γέρος όλο και πιο πολύ γερνούσε και κάθε χρόνο όλο και δέκα βήματα λιγότερα μπορούσε να κάνει". Το τέλος της ιστορίας είναι ευτυχές "Κι εκείνο το μέρος έμεινε για πάντα το πιο όμορφο κομμάτι του δάσους, γιατί κάποτε είχαν μαζευτεί εκεί μια συντροφιά αληθινοί φίλοι: Ο γέρος με το χάρισμα, τα ζωντανά του δάσους και τα δέντρα". Στο κείμενο του Κοντολέων η φαντασία και τα στοιχεία ανιμισμού κυριαρχούν "Ήταν κάποτε, ένα μολύβι που το είχανε ξεχάσει μέσα σ' ένα άδειο συρτάρι [...] κι η μοναξιά το έκανε να νιώθει λυπημένο [...] αποφάσισε να ζωγραφίσει από μόνο του" μέσα από μια γραμμική ροή της τριτοπρόσωπης αφήγησης "Στρώθηκε στη δουλειά [...] έφτιαξε δυο, έφτιαξε κι άλλον ένα [...] στη συνέχεια, έβαλε δέντρα στην πλατεία [...] στο τέλος ζωγράφισε και τέσσερα παιδιά". Ο συγγραφέας με εύστοχες αλληγορίες θέτει τα θέματα της φιλίας και της μοναξιάς που απασχολούν διαχρονικά την ανθρώπινη ύπαρξη.
Στην πρώτη αυτή ομάδα κατατάσσουμε κείμενα - σημειώνουμε παρενθετικά τον αριθμό τους - από τις παρακάτω συλλογές : Αναγνώστου Κατερίνα, Με το ποδήλατο του ανέμου (7), Ανεζίκη Λεράκη, Ο δροσερός και οι φίλοι του (1), Αυτζής Μερκούριος, Ιστορίες που λαμπυρίζουν (5), Βαλάση Ζωή, Ήλιος, ήλιος και βροχή (3), Βασιλείου Ειρήνη, Όνειρα γλυκά (3), Γαβριηλίδου Σοφία, Ιστορία πεςμασκιάλλη (1), Ο τουμπαστέρης (2), Γιαννόπουλος Νίκος, Ιστορίες στο πεζοδρόμιο (1), Γρηγοριάδου - Σουρέλη Γαλάτεια, Χορεύοντας στο δάσος (3), Συντροφιά με τον άνεμο (1), Δαμιανίδη Άννα, Παραμύθια για τα παιδιά της Αθήνας (2), Δαμιανού Ελένη, Αγκαλίτσα,[17] Επαμεινώνδας Σπύρος, Μικρές ιστορίες και παραμύθια (4), Ηλιόπουλος Βαγγέλης, Η έμπνευσή μου είπε να σας πω...δέκα παραμύθια και μισό (5), Κοκορέλη Αργυρώ, Η πόλη που δεν είχε όνομα (1), Κοντολέων Μάνος, Ο χιονάνθρωπος που δεν ήθελε να λιώσει (6), Ένα συρτάρι γεμάτο όνειρα (8), Κρόκος Αστέριος, Η καλή σπηλιά και άλλα παραμύθια (7), Κυρίτση - Τζιώτη Ιωάννα, Τα μαγικά μυστικά (3), Κωστίδου Λένη / Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου Λότη, 5 κουκιά + 5 ρεβύθια = 10 παραμύθια (3), Λαμπρινοπούλου΄Εμυ, Αγαπημένε χιονάνθρωπε (7), Λουκάς Αστέριος, Συντροφιά με τα παραμύθια (10), Λυρατζή Μαρία, Η Σμαραγδένια και άλλα παραμύθια (4), Νεράιδα δίχως παραμύθια (5), Μιχαηλάκη-Αρφάρα Βάσω, Ο Δρακοπόταμος, Μαξίμου Πηνελόπη, Το λαγουδάκι ο σκαλιστήρης και άλλες ιστορίες (10), Μυράτ Γιάννα, Για πάντα μαζί (1), Παιονίδου Έλλη, Γυάλινες, ξύλινες, χάρτινες και άλλες ιστορίες (10), Παμπούδη Παυλίνα, 151/2 κάπως περίεργα παραμύθια (12), Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλα Λότη, Ιστορίες που ταξιδεύουν (1), Εφτά κόκκινες κλωστές - 7, 5 κουκιά + 5 ρεβύθια = 10 παραμύθια (3), Σαφιλίου Άννα, Το δάσος με τις μαϊμούδες (5), Τριβιζάς Ευγένιος, Ο ταξιδιώτης και η μαργαρίτα (8), Τα παραμύθια με τους αριθμούς (3), Παραμύθια από τη χώρα των χαμένων χαρταετών (1), Τσιάλτα Ελένη, Ιστορίες τσέπης (7), Ιωαννίδου Όλγα, Ο Πλάτωνας, ο Σωκράτης, Η μάγισσα Σάσα και οι μαγικοί αθλητικοί αγώνες, Τσιλιμένη Τασούλα, Ιστορίες του γυαλιού και του γιαλού (2), Τσουκαλά Δανάη, Τα παραμύθια της Νεφέλης (18),Φίλντιση Σοφία, Το Ρηνάκι (1).
Β. Μια δεύτερη ομάδα κειμένων με κοινά χαρακτηριστικά παραπέμπει στη γραφή του διηγήματος. Στις ιστορίες αυτές η ατομική και η συλλογική μνήμη παίζουν καθοριστικό ρόλο. Αντίθετα η λειτουργία της φαντασίας ελαχιστοποιείται, καθώς τα στοιχεία της πραγματικότητας ανασυγκροτούνται συνήθως μέσα από το φίλτρο της παιδικής ματιάς. Συγκεκριμένα τοπωνύμια, ονόματα πόλεων, ανθρώπων, ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία βοηθούν στην "αυθεντικοποίηση" των αναφερόμενων γεγονότων υπηρετώντας το "τέχνασμα της αληθοφάνειας".[18] Ο χρόνος και ο τόπος είναι συγκεκριμένος ή εξυπονοείται φανερά (συνήθως η μεταπολεμική Αθήνα και η ελληνική επαρχία). Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη με εσωτερική οπτική γωνία, ενώ σε ορισμένα κείμενα καταγράφεται διπλή προοπτική - στις περιπτώσεις που ο αφηγητής διηγείται τα παρελθοντικά γεγονότα ταυτόχρονα με τα μάτια του ήρωα παιδιού και του ενήλικα συγγραφέα. Ένα από τα χαρακτηριστικά αφηγηματικά στοιχεία του τύπου αυτού είναι τόσο οι πολλές μορφές ανισοχρονίας όσο και συχνές διαλογικές σκηνές. Στην κατηγορία αυτή τους συγγραφείς απασχολούν συνήθως θέματα της σύγχρονης αστικής ζωής. Πολύ συχνά συναντούμε αυτοβιογραφικές καταγραφές που αναπαριστούν λογοτεχνικά την εποχή και το κοινωνικό περιβάλλον του δημιουργού τους.
Για την αποτύπωση των χαρακτηριστικών που αναφέρουμε επιλέγουμε το κείμενο "Η φυσαρμόνικα" από τη συλλογή της Σοφίας Φίλντιση Η καρδούλακαι την "Κατσαρίδα" από την "Τριλογία του δίφραγκου" της Ειρήνης Μάρρα. Στη "Φυσαρμόνικα" ο χώρος της αφήγησης, νησί του Ιονίου, προσδιορίζεται, ενώ ο χρόνος, η μεταπολεμική περίοδος, γίνεται εύκολα αντιληπτή. Εντοπίζουμε στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής του νησιού "Το μεσημέρι φθάνανε τα μεγάλα φορτηγά. Σακαράκες φορτωμένες πραμάτειες, στην Πανηγυρίστρα. Κασόνια που γράφανε προσοχή. Το ξέραμε πια. Εκεί ήτανε τα γυαλικά. Ποτήρια κολονάτα, φλιτζάνια και πιατάκια από την Κίνα, λέγανε, δείχνοντας τις ζωγραφιές τους [...] Χρόνια ικέτεψα τα νερινά πόδια του Ιόνιου με τούτο το τραγούδι. Και να πεις πως είχαμε στη φαμελιά μας θαλασσινούς! [...] Πέρα δώθε, πέρα δώθε με κλειστά μάτια γιόμισε η νύχτα ήχους". Η μνήμη του αφηγητή, η παρουσία της είναι κυριαρχική, ενσωματώνει ουσιαστικά τη συλλογική μνήμη του της εποχής καταγράφοντας ταυτόχρονα λαογραφικά στοιχεία του τόπου "- Πολλά πράγματα έχουνε στο πανηγύρι, είπαμε το βράδυ στη μάνα μας - Ε δεν είναι και τίποτα της προκοπής. Ψεύτικα, μιας μέρας χαρά που λένε.- Έχουνε όμως και φυσαρμόνικες που ξέρουνε και τραγούδια [...] Ανήμερα του Σταυρού αποκτήσαμε τη φυσαρμόνικα. Ίσα που προφτάσαμε. Κάποιος την παζάρευε. Την έφερνε στα χείλη του και «κόψε κάτι να την πάρω, την έχω μεράκι»". Η συγγραφέας μεταχειρίζεται στο σημείο αυτό και νεότερες αφηγηματικές τεχνικές, όπως η διπλή οπτική του δημιουργού ως ενήλικα, αλλά και ταυτόχρονα ως παιδιού "Σάμπως εμείς δεν είχαμε!". Στην "Κατσαρίδα" της Μάρρα, όπου συναντούμε πολλά από τα παραπάνω στοιχεία, μας εντυπωσιάζει η πληθώρα των διαλογικών σκηνών "-Θα το ψωνίσουμε. / -Και τι θα πάρουμε; /- Ξέρω κι εγώ; Για πες τίποτα. / - Γλειφιτζούρια, φώναξε ο μικρός και τα μάτια του γυάλισαν". Ο ρόλος της φαντασίας σχεδόν εξαφανίζεται για χάρη της απεικόνισης της σκληρής πραγματικότητας που συναντούμε στη μεταπολεμική μεγαλούπολη "Δεν τα 'μαθες; Την έσπασε η μάνα της στο ξύλο. / - Γιατί ντε; [...] Κι επειδής ήτανε πρησμένη δεν ήθελε να βγει στην πιάτσα για λαχεία".
Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσουμε κείμενα από τις συλλογές : Αυτζής Μερκούριος, Η μαμά πάει στο σχολείο, Αυτζής Νεκτάριος, Θέλω μόνο να παίξω μαζί σου,(1), Βαλαβάνη Ελένη, Το μικρό, μικρούτσικο μωράκι, Βασιλείου Ειρήνη, Όνειρα γλυκά (1), Βενιζέλου Έλλη, Στη μυρωδιά του γιασεμιού (10),Γιαννόπουλος Νίκος, Ιστορίες στο πεζοδρόμιο(2), Ιστορίες με τον άνεμο (9), Γρέκου Γλυκερία, Ο Φοίβος και ο άλλος Φοίβος, Γρηγοριάδου - Σουρέλη Γαλάτεια, Οι μάγοι της κασέτας (1), Επαμεινώνδας Σπύρος, Μικρές ιστορίες και παραμύθια (2), Ηλιόπουλος Βαγγέλης, Η έμπνευσή μου είπε να σας πω...δέκα παραμύθια και μισό (3), Μάρρα Ειρήνη, Η τριλογία του δίφραγκου (10), Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου Λότη, Ιστορίες που ταξιδεύουν (5), Σαφιλίου Άννα, Το δάσος με τις μαϊμούδες (1), Σφήκας Γιώργος, Άνθρωποι και ζώα (14), Τσιάλτα Ελένη, Ιστορίες τσέπης (2), Τσιλιμένη Τασούλα, Το καραμελόδεντρο (10), Φίλντιση Σοφία, Το Ρηνάκι (7), Ασήμαντα (14), Η καρδούλα (10), Χατζηνικολάου Ντίνα, Η αγαπούλα του καλοκαιριού, Χατζηχάννα Φιλίσα, Μικρές ιστορίες της Κατερίνας (2).
Γ. Από μία τρίτη, αρκετά μεγάλη ομάδα κειμένων, αναδεικνύεται ένας νέος τύπος αφήγησης, ο νεοτερικός, που παραπέμπει βέβαια στον αντίστοιχο του διηγήματος, αλλά ενσωματώνει ορισμένα καινούργια και διακριτά στοιχεία. Ένα από τα χαρακτηριστικότερα είναι η μείξη της πραγματικής με τη φανταστική διάσταση της δράσης των ηρώων, σε σημείο που ο αναγνώστης δυσκολεύεται να τις διακρίνει και τις συγχέει. Οι γνωστές στερεοτυπικές διαδικασίες παραγωγής νοημάτων υπονομεύονται. Η ανατροπή των "οικείων" και προβλεπόμενων συνθηκών είναι πολλές φορές το ζητούμενο για τους συγγραφείς. Στην κατηγορία αυτή σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αυτοαναφορικότητα. Τα κείμενα μας παρέχουν συχνά άμεσες αναφορές και πληροφορίες για τον τρόπο της συγγραφής τους, αλλά και για τους σκοπούς και τις επιδιώξεις των δημιουργών τους.
Τυπικά παραδείγματα κειμένων της κατηγορίας αυτής αποτελούν τα μικροαφηγήματα "Η Χριστουγεννιάτικη ιστοριούλα που γράφτηκε από μόνη της", από τη συλλογή του Χρήστου Μπουλώτη 7 γιορτινές ιστορίες και το "Για ένα ποτήρι γάλα" από τη συλλογή Δράκε δράκε είσ' εδώ της Αγγελικής Βαρελλά. Η αυτοαναφορικότητα και το άγχος της δημιουργικής γραφής αποτυπώνεται σε πολλά σημεία του κειμένου "Δύο μανίες είχε από μικρός ο κύριος Λεονάρντο. Να σκαρώνει ιστοριούλες στο χαρτί και να λαβαίνει γράμματα και κάρτες. Και το ΄ξερε καλά πως για να χτυπά ο ταχυδρόμος συχνά την πόρτα του, έπρεπε κι αυτός να στέλνει γράμματα και κάρτες ολοένα [...] Καμάρωνε κρυφά ο κύριος Λεονάρντο για το ταλέντο του. Κι εδώ που τα λέμε όχι άδικα, αφού για καθετί που άκουγε, για κάθε εικόνα που έβλεπε, γεννιόταν ευθύς και μια ιστοριούλα στο μυαλό του [...] Πρώτη φορά όμως - άλλο πάλι και τούτο - δεν του κατέβαιναν, ιδέες. Ή μάλλον του κατέβαιναν, μα δεν του άρεσε καμιά. Κι αυτές που τύχαινε να του αρέσουν, όσο κι αν προσπαθούσε, δεν στάθηκε μπορετό να τις συναρμολογήσει στο χαρτί". Η φαντασία κυριαρχεί και συγχέεται με την πραγματικότητα "Γιατί αν οι συντοπίτες του είχαν αρχίσει να διαβάζουν, οι άνθρωποι σε άλλες πολιτείες- είχε τις πληροφορίες του αυτός- διάβαζαν ακόμη και μάλιστα πολύ [...] Μία από κείνες όμως τις φορές, κάποιο χάραμα, έτσι όπως έγειρε πιωμένος το κεφάλι κι αποκοιμήθηκε πάνω στο λευκό χαρτί, έγινε κάτι που μοιάζει απίστευτο αν το καλοεξετάσεις. Η Χριστουγεννιάτικη ιστοριούλα γράφτηκε από μόνη της! [...] Και ο κύριος Λεονάρντο συγκινήθηκε βέβαια ξανά πολύ, μα πάρα πολύ, και τρισευτυχισμένος κάθισε και σκάρωσε στα γρήγορα μια ιστοριούλα για τη Χριστουγεννιάτικη ιστοριούλα που γράφτηκε από μόνη της". Στο κείμενο της Βαρελλά όταν η αφηγήτρια τελειώνει την εξιστόρηση του παραμυθιού, που διαδραματίζεται στον Πηγασότοπο "ένα άσπρο λιβάδι, με όνειρα και παιδικές λαχτάρες [...] γιατί το κατοικούσαν τα άσπρα άλογα της φαντασίας και των ονείρων", βρίσκεται αντιμέτωπη με μια επιτροπή από δράκους που της εκφράζουν τα παράπονά τους υπονομεύοντας ταυτόχρονα τις αναμενόμενες παραμυθιακές καταστάσεις "-Γιατί δεν ξέρω να γράφω παραμύθια με δράκους. Απλούστατα. Γράφω σύγχρονα παραμύθια, τωρινά. / - Κάνε μας λοιπόν κι εμάς σύγχρονους, τωρινούς. Άντε μπράβο! [...] Γράψε για ένα δράκο, ιππότη της ασφάλτου, καβάλα σ' ένα σούπερ αυτοκίνητο να δεις τι έχει να γίνει. Χαμός!".
Στα νεοτερικά κείμενα εντάσσουμε μικροαφηγήσεις από τις συλλογές : Αυτζής Μερκούριος, Ιστορίες που λαμπυρίζουν (2), Βαρελλά Αγγελική, Δράκε, δράκε είσ' εδώ; (6), Γαβριηλίδου Σοφία, Ιστορία πεσμακιάλλη (2), Ο Τουμπαστέρης (2), Γιαννόπουλος Νίκος, Ιστορίες στο πεζοδρόμιο (7), Ιστορίες με τον άνεμο (1),Δαμιανίδη Άννα, Η ερωτευμένη κάμερα (2), Παραμύθια για τα παιδιά της Αθήνας (2), Επαμεινώνδας Σπύρος, Μικρές ιστορίες και παραμύθια (4),Ηλιόπουλος Βαγγέλης, Η έμπνευσή μου είπε να σας πω...δέκα παραμύθια και μισό (3), Μαντέλου Ελένη, Φτού! Ξελευθερία (2), Μπουλώτης Χρήστος, Ο κύριος αύριο-βράδυ, Παμπούδη Παυλίνα, 151/2 κάπως περίεργα παραμύθια (1), Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου Λότη, Ιστορίες που ταξιδεύουν (4), Σαφιλίου Άννα, Το δάσος με τις μαϊμούδες (4), Τριβιζάς Ευγένιος, Ο ταξιδιώτης και η μαργαρίτα (2), Παραμύθια ντορεμίθια (2), Ιστορίες από το νησί των πυροτεχνημάτων (2),Τσιάλτα Ελένη, Ιστορίες τσέπης (1), Τσιλιμένη Τασούλα, Άγγελος στο φλυτζάνι (1), Ιστορίες του γυαλιού και του γιαλού (1).
Δ. Τέλος, μέσα από την ανάγνωση συγκροτείται και μία τέταρτη μικρότερη ομάδα κειμένων στα οποία αδυνατούμε να ξεχωρίσουμε και να προκρίνουμε ως σημαντικότερα κάποια από τα χαρακτηριστικά στοιχεία των προηγούμενων κατηγοριών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αναφερόμαστε σε ένα μεικτό τύπο μικρού παιδικού αφηγήματος.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μας προσφέρει το αφήγημα "Η ερωτευμένη κάμερα" από τη συλλογή της Άννα Δαμιανίδη Παραμύθια για τα παιδιά της Αθήνας. Στο κείμενο υπάρχει αφηγηματική πλαισίωση που παραπέμπει στον τύπο του παραμυθιού "Μια φορά ήταν μια κάμερα κρεμασμένη σε μια κολόνα στην Ομόνοια". Όμως ο χρόνος και ο τόπος δηλώνονται ξεκάθαρα, όπως στον τύπο του διηγήματος "Σε μια μεγάλη αίθουσα, στα γραφεία της τροχαίας, οι τροχονόμοι κοίταζαν έναν τοίχο γεμάτο τηλεοράσεις από πάνω μέχρι κάτω και βεβαιώνονταν ότι όλα πάνε καλά στους δρόμους της Αθήνας". Η κάμερα, πρωταγωνίστρια του έργου, αποκτά ανθρώπινες ιδιότητες (ανιμισμός), αλλά ο αναγνώστης δυσκολεύεται να συνειδητοποιήσει τη διάρρηξη της πραγματικής διάστασης, καθώς η συνηθισμένη εκδοχή νοηματοδότησης ανατρέπεται, στοιχείο του νεοτερικού τύπου "Ήταν μια νέα κοπέλα, πολύ λεπτή, πολύ όμορφη, που είχε μεν χλωμό πρόσωπο και φορούσε [...] τόσο κόκκινα τα χείλη της, που η κάμερα κόντεψε να τυφλωθεί [...] Αυτοί εκεί αγαπήθηκαν και παντρεύτηκαν, αυτό έκαναν. Μόνο που ο τροχονόμος έχασε τη θέση του στην τροχαία. Ε, δεν πειράζει έγινε σκηνοθέτης. Γύριζε ταινίες με τη γυναίκα του πρωταγωνίστρια, και η κάμερα ήταν η πιο ευτυχισμένη απ΄ όλους, αφού μπορούσε να την κοιτάζει συνεχώς".
Στην κατηγορία αυτή συναντούμε κείμενα από τις συλλογές : Βασιλείου Ειρήνη, Όνειρα γλυκά (2), Δαμιανίδη Άννα, Η ερωτευμένη κάμερα (1),Ηλιόπουλος Βαγγέλης, Η έμπνευσή μου είπε να σας πω...δέκα παραμύθια και μισό (1), Κωστίδου Λένη / Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου Λότη, 5 κουκιά + 5 ρεβύθια = 10 παραμύθια (2), Λαμπρινοπούλου Έμυ, Αγαπημένε χιονάνθρωπε (3), Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου Λότη, 5 κουκιά + 5 ρεβύθια = 10 παραμύθια (2),Τσουκαλά Δανάη, Τα παραμύθια της νεφέλης (2).
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Αναγνώστου Κατερίνα, Με το ποδήλατο του ανέμου, Μίνωας, 2004
Ανεζίκη Λεράκη, Ο δροσερός και οι φίλοι του - 1 παραμύθι με ζώα, Γνώση, 1991
Αυτζής Μερκούριος, Η μαμά πάει στο σχολείο, Ελληνικά γράμματα, 2002, Ιστορίες που λαμπυρίζουν, Ελληνικά γράμματα
Αυτζής Νεκτάριος, Θέλω μόνο να παίξω μαζί σου, Ελληνικά γράμματα, 2004
Βαλαβάνη Ελένη, Το μικρό, μικρούτσικο μωράκι, Παπαδόπουλος, 1987
Βαλάση Ζωή, Τα μαγικά μολύβια, Κέδρος,1981, Ήλιος, ήλιος και βροχή, Κέδρος, 1982
Βαρελλά Αγγελική, Δράκε, δράκε είσ' εδώ, Χαρταετός, 1986
Βασιλείου Ειρήνη, Όνειρα γλυκά, Κέδρος, 2003
Βενιζέλου Έλλη, Στη μυρωδιά του γιασεμιού, Λεμεσός, 1995
Γαβριηλίδου Σοφία, Ιστορία πεςμασκιάλλη, Παρατηρητής, 2000, Ο Τουμπαστέρης, Μίνωας, 2002
Γιαννόπουλος Νίκος, Ιστορίες στο πεζοδρόμιο, Τεκμήριο 1986 (1η εκδ.1981), Ιστορίες με τον άνεμο, Τεκμήριο.
Γκρέκου Γλυκερία, Ο Φοίβος και ο άλλος Φοίβος, Ελληνικά γράμματα, 2004
Γρηγοριάδου - Σουρέλη Γαλάτεια, Χορεύοντας στο δάσος, Πατάκης, 1994, Συντροφιά με τον άνεμο, ΑΣΕ Θεσσαλονίκης, 1986, Οι μάγοι της κασέτας, Άγκυρα, 1991
Δαμιανίδη Άννα, Παραμύθια για τα παιδιά της Αθήνας, Πατάκης, 2000
Δαμιανού Ελένη, Αγκαλίτσα, 2003, Κάστωρ, 2003
Επαμεινώνδας Σπύρος, Μικρές ιστορίες και παραμύθια, Αστήρ, χ.χ.
Ηλιόπουλος Βαγγέλης, Η έμπνευσή μου είπε να σας πω...δέκα παραμύθια και μισό, Πατάκης, 2004
Ιωαννίδου Όλγα, Ο Πλάτωνας, ο Σωκράτης, Λιβάνης, 2002, Η μάγισσα Σάσα και οι μαγικοί αθλητικοί αγώνες, Λιβάνης, 2002
Κοκορέλη Αργυρώ, Η πόλη που δεν είχε όνομα, Πατάκης, 1989
Κοντολέων Μάνος, Ο χιονάνθρωπος που δεν ήθελε να λιώσει, Δελφίνι, 1993 Ένα συρτάρι γεμάτο όνειρα, Άγκυρα 2002 (1998), Γάντι σε ξύλινο χέρι, Πατάκης, 2002 (1993)
Κρόκος Αστέριος, Η καλή σπηλιά και άλλα παραμύθια, Πατάκης χ.χ.
Κυρίτση - Τζιώτη Ιωάννα, Τα μαγικά μυστικά, Ελληνικά γράμματα, 2003
Κωνσταντινίδης Ανδρέας, Αληθινές ιστορίες, Πατάκης, 1998
Κωσταλλά Άννα, Σκόρπια παραθυρόφυλλα, Πατάκης, 2000
Κωστίδου Λένη / Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου Λότη, 5 κουκιά + 5 ρεβύθια = 10 παραμύθια, Οι εκδόσεις των φίλων 1979, Άγκυρα 1985
Λαμπρινοπούλου΄Εμυ, Αγαπημένε χιονάνθρωπε,χ.χ.
Λουκάς Αστέριος, Συντροφιά με τα παραμύθια, Εκδοτική Θεσσαλονίκης, χ.χ.
Λυρατζή Μαρία, Η Σμαραγδένια και άλλα παραμύθια, Πατάκης 2001, Νεράιδα δίχως παραμύθια, Πατάκης, 2003
Μαντέλου Ελένη, Φτού! Ξελευθερία, Πατάκης 2000
Μάρρα Ειρήνη, Η τριλογία του δίφραγκου, Κέδρος, 1990
Μαξίμου Πηνελόπη, Το λαγουδάκι ο σκαλιστήρης και άλλες ιστορίες, Μικρός Πρίγκιπας, 1998
Μιχαηλάκη-Αρφάρα Βάσω, Ο Δρακοπόταμος, Διάπλαση, 2003
Μήττα Δήμητρα, Οι ιστορίες του Κυρ- Κούνελου, Ελληνικά γράμματα, 2000
Μπουλώτης Χρήστος, Ο κύριος αύριο-βράδυ, Ελληνικά γράμματα, 2001, Επτά ιστοριούλες γιορτινές και παράξενες επτά, Γνώση, 1991, Τρεις ιστορίες για δύο πολιτείες και ένα χρυσό αβγό, Γνώση, 1993, Η χελωνίτσα Καρέττα- Καρέττα και το παλιό Φολκσβαγκεν, Παπαδόπουλος, 1995
Μυράτ Γιάννα, Για πάντα μαζί, Καστανιώτης, 2003
Παιονίδου Έλλη, Γυάλινες, ξύλινες, χάρτινες και άλλες ιστορίες, Gudenberg, 1990
Παμπούδη Παυλίνα, 151/2 κάπως περίεργα παραμύθια, Πατάκης, 1999
Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλα Λότη, Ιστορίες που ταξιδεύουν, Χαρταετός 1986, Εφτά κόκκινες κλωστές, Πατάκης, 1993
Σαφιλίου Άννα, Το δάσος με τις μαϊμούδες, Δ. Σπάθης, 1989
Σφήκας Γιώργος, Άνθρωποι και ζώα, Πατάκης 1993
Τότλης Σάκης, Εκεί ήμουν κι εγώ, Πατάκης, 2001
Τριβιζάς Ευγένιος, Ιστορίες απ΄ το νησί των πυροτεχνημάτων (1. Ο Τουνελόδρακος, Κέδρος1985, 2. Ο Ταύρος που έπαιζε πίπιζα, Κέδρος 1986),[19] Ο ταξιδιώτης και η μαργαρίτα, Πατάκης 1994, Τα παραμύθια με τους αριθμούς (1. Ο Άρης ο τσαγκάρης, Μίνωας, 2000, 2. Η πριγκίπισσα Δυσκολούλα, Μίνωας, 1998, 3. Η μάγισσα με την ηλεκτρική σκούπα, Μίνωας, 1996), Παραμύθια από τη χώρα των χαμένων χαρταετών (1. Ο Ευγένιος και η γάτα, Καλέντης 1986, 2. Η Δόνα η Τερηδόνα και το μυστικό της γαμήλιας τούρτας, Καλέντης, 2001), Παραμύθια Ντορεμίθια (1. Το Φαγκρί και το Σκουμπρί, Ελληνικά γράμματα, 2003, 2. Ποιος έκανε πιπί στη μέση του Μισισιπή, Ελληνικά γράμματα, 2000)
Τσιάλτα Ελένη, Ιστορίες τσέπης, Φυτράκης, 1999
Τσιλιμένη Τασούλα, Ιστορίες του γυαλιού και του γιαλού, Δελφίνι, 1997, Το καραμελόδεντρο, Καστανιώτη, 1994, Άγγελος στο φλιτζάνι, Ελληνικά γράμματα, 2000
Τσουκαλά Δανάη, Τα παραμύθια της Νεφέλης, Κέδρος 1978
Φίλντιση Σοφία, Το Ρηνάκι, Καστανιώτης, 1987, Ασήμαντα, Πατάκης, 1998, Καρδούλα, Πατάκης, 1995, Μικρές ιστορίες, Πατάκης, 1996
Χατζηνικολάου Ντίνα, Η αγαπούλα του καλοκαιριού, Ελληνικά γράμματα, 2004
Χατζηχάννα Φιλίσα, Μικρές ιστορίες της Κατερίνας, Ψυχογιός, 1987
[1] Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι δεν συμπεριλαμβάνουμε σε αυτά το σύνολο των μικρών ιστοριών που κυκλοφορούν για παιδιά, γιατί σε αυτά μπορούν να ενταχθεί η παραλογοτεχνική παραγωγή, αλλά και κείμενα χαμηλής ή αμφίβολης αισθητικής αξίας (πενιχρό λεξιλόγιο, βωμολοχίες, ασαφής στόχος, επιδίωξη άμεσης τέρψης χωρίς την προβολή σημαντικών αξιών κτλ). Μελετήσαμε σύντομα αφηγήματα που "συμβάλλουν στην ψυχαγωγία των παιδιών και στην πνευματική τους καλλιέργεια, δηλαδή στην ανάπτυξη της ικανότητας για αντίληψη της ομορφιάς, στην ωρίμανση της προσωπικότητας και στη διαμόρφωση ελεύθερης συνείδησης".
Βλ. και Γ. Παπαντωνάκης, Κώδικες και αφηγηματικά προγράμματα σε κείμενα της παιδικής λογοτεχνίας, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1999, σ. 13.
[2] Αναγνωστόπουλος Β., Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής Λογοτεχνίας, Οι εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 1996, Γιάκος Δ., Ιστορία της ελληνικής παιδικής Λογοτεχνίας από τον ΙΘ΄ αιώνα έως σήμερα, Αθήνα 1986. Σακελλαρίου Χ., Ιστορία της παιδικής Λογοτεχνίας, Αθήνα, Δίπτυχο, 1982.
Στεργιόπουλος Κ., Η εικοσαετία 18880-1990 και το διήγημα: η παλαιότερη Πεζογραφία μας, τόμος στ΄ 1880-1900, Αθήνα, Σοκόλης, 1997, σ. 15-19.
[5] Βλ. Α. Καρακίτσιος, "Παιδική Μικροαφήγηση: τάσεις και εξελίξεις των αφηγηματικών τύπων", Η Λογοτεχνία σήμερα, όψεις, αναθεωρήσεις, προοπτικές, Πρακτικά Συνεδρίου, Αθήνα 29, 30 Νοεμβρίου – 1 Δεκεμβρίου 2002, εκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2004, σ. 105-111.
[6] Βλ. Τ. Τοντόροφ, Εισαγωγή στη φανταστική λογοτεχνία, μτφρ. Αριστέα Παρίση, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1991, σ. 8.
[8] Η ελληνική και η διεθνή βιβλιογραφία για τη θεωρία της αφήγησης είναι τεράστια. Ενδεικτικά σημειώνουμε μερικές από τις πλέον χρήσιμες και βοηθητικές μελέτες στην προσέγγιση και κατανόησή της :
Ε. Γ. Καψωμένος, Αφηγηματολογία, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2004
Δ. Τζιόβας, Μετά την Αισθητική, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1987
R. Barthes, Littérature et réalité, éd.Seuil, Paris 1982
G. Genette, Figures I, II, III, éd. Seuil, Paris 1966, 1969, 1972
G. Genette, Nouveau discourse du récit, éd. Seuil, Paris 1983
[9] Το ταξίδι αυτό στο χρόνο, στο παρελθόν αποτελεί ουσιαστικά μια αναζήτηση του αφηγητή στο χώρο της παιδικής του ηλικίας. Ο χρόνος βέβαια έχει μετατοπίσει την οπτική γωνία του ενήλικου παρατηρητή.
Βλ. Λ. Τσιριμώκου, Λογοτεχνία της πόλης, εκδ. Λωτός, Αθήνα 1988, σ. 50-51.
[10] Βλ. Π. Μουλλάς, "Φαντασία, Παρατήρηση και Μνήμη", περ. Γράμματα και τέχνες, Αθήνα Ιούνης - Οκτώβρης 1997, τχ. 81, Σοκόλης, σ. 16-21.
[13] Βλ. Β. Αναγνωστόπουλος, Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής Λογοτεχνίας, εκδ. Οι εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 1996, Δ. Γιάκος, Ιστορία της ελληνικής παιδικής Λογοτεχνίας από τον ΙΘ' αιώνα ως σήμερα, εκδ. Εστία, Αθήνα 1977, Χ. Σακελλαρίου, Ιστορία της παιδικής Λογοτεχνίας, εκδ. Δίπτυχο, Αθήνα 1982, Τ. Δ. Τσιλιμένη, Οι μικρές ιστορίες κατά την εικοσαετία 1970-1990, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2003.
[16] Για μια πρώτη θεματική καταγραφή σε 232 ελληνικούς τίτλους και περισσότερους από 100 συγγραφείς, που καλύπτει όμως τις δεκαετίες του '70 και του '80 βλ. Τσιλιμένη, ό.π., σ. 77-78.
[17] Στις αυτοτελείς ιστορίες δε σημειώνεται ο αριθμός των μικροαφηγήσεων της κάθε συλλογής που εντάσσουμε στην αντίστοιχη κατηγορία.
[19] Τα έργα του Ευγένιου Τριβιζά που αναφέρονται μέσα στις παρενθέσεις έχουν εκδοτική αυτοτέλεια, αλλά εντάσσονται από το συγγραφέα σε μεγαλύτερες συλλογές
Θεωρητικό κείμενο από άγνωστο σε μένα συγγραφέα. Πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο σπουδών στο Παιδαγωγικό Τμήμα του ΑΠΘ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου